Ο Μπερτολούτσι στο κινηματογραφικό του έργο “La Luna” μεταφέρει αυτούσια στην οθόνη μια σκηνή για λογαριασμό του Φρόιντ. Ένα μικρό παιδί παίζει με ένα καρούλι, πάνω στο οποίο είναι τυλιγμένο ένα σκοινί, πετάει το καρούλι μακριά και το τραβά ξανά πίσω, αυτό επαναλαμβάνεται ξανά και ξανά. Στο βιβλίο του “Πέραν της αρχής της ευχαρίστησης” ο πατέρας της ψυχανάλυσης περιγράφει την παραπάνω σκηνή και με την διεισδυτική μάτια του βλέπει και ακούει πίσω από τα γεγονότα.

Αυτό το Fort (πάει) – Da(τσα) το δικό μας Κούκου-Τσα ήταν το κλειδί της ευτυχίας για το μικρό παιδί, η εξαφάνιση και η επαναφορά του απολεσθέντος. Το μικρό παιδί με αυτό του το παιχνίδι δημιούργησε μια ρουτίνα που το έβαλε σε μια συνθήκη ειρήνης με την απουσία της μητέρας του, μιας και ο Φρόιντ αρκετά γρήγορα κατάλαβε πως το καρούλι αντιπροσώπευε συμβολικά την μητέρα του μικρού που έφευγε και επέστρεφε μέσα στη μέρα.

Διαβάζοντας το «Φεύγει Έρχεται» της Άννας και του Μάνου Κοντολέων, με μια υπέροχη και ολοζώντανη εικονογράφηση από την Φωτεινή Τίκκου, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καλειδοσκόπιο, μου ήρθε αυθόρμητα στο νου το Fort-Da του Φρόιντ. Αναρωτήθηκα “μα τι σκέφτομαι; τι σχέση έχει τώρα αυτό με ένα βιβλίο που αφορά στη μετανάστευση και στην αγωνία ενός μικρού παιδιού να δει τους συγγενείς του και τούμπαλιν;” Ίσως για μένα το σημαντικό ήταν να μείνω στα “μέσα” που χρησιμοποιεί ο άνθρωπος για να γλυκάνει μέσα του την απουσία, την μετατρέπει σε προσμονή, σε ελπίδα και κάποιες φορές ανυπομονησία.

Ο Φοίβος ανυπομονεί και η καρδούλα του χτυπά έντονα, θα δει επιτέλους τη γιαγιά, τον παππού, τη θεία, τον θείο και τα ξαδέλφια του, οι μέρες δεν περνούν! Η γιαγιά, ο παππούς, ο θείος, η θεία και τα ξαδέλφια του κάνουν σχέδια και προετοιμάζουν ένα ζεστό περιβάλλον για να υποδεχτεί, να εμπεριέξει και να χορτάσει τον μικρό Φοίβο. Η μετανάστευση υπάρχει πολλά χρόνια τώρα σαν φαινόμενο, θα τολμούσα να πω πως υπάρχει μαζί με τον άνθρωπο, τόσο σε πραγματικό όσο και σε συμβολικό φαινόμενο (μεταναστεύοντας από την οικογένειά μας σε μια άλλη).

Η αγάπη και οι αναμνήσεις, η αναμονή και η ελπίδα είναι η κλωστούλα που φέρνει πίσω το καρούλι, είναι η κλωστούλα που δένει σφιχτά μέσα στην ψυχή μας όλους όσους αγαπάμε. Πονάει πολύ να φεύγουν από κοντά μας οι άνθρωποι που αγαπάμε, πονάνε πολύ μέσα τους όλοι όσοι φεύγουν από αυτούς που αγαπούν. Κάποιες φορές όμως η ανάγκη επιβάλλει αυτό το φευγιό και το μόνο που έχουμε να κάνουμε είναι να ονειρευόμαστε τη στιγμή που θα ξανασυναντηθούμε και να την απολαμβάνουμε κάθε φορά που καταφτάνει.

Αυτό είναι που αγάπησα πιο πολύ σε αυτό το βιβλίο, το ότι περιγράφει τη στιγμή της συνάντησης, πριν καν συναντήσει ο μικρός Φοίβος τους αγαπημένους του. Πριν καν εκείνοι τον υποδεχτούν, ο αναγνώστης βιώνει όλα εκείνα τα συναισθήματα της χαράς, της ανυπομονησίας, της ονειροπόλησης. Τυχαίνει να είμαι μέλος μιας οικογένειας που, από προηγούμενες γενιές, έχει καταφύγει στη λύση της μετανάστευσης, για διαφορετικούς λόγους η κάθε γενιά. Στις ιστορίες που έφτασαν στα αυτιά και στην ψυχή μου, κυρίως από την γιαγιά μου, οι πιο ωραίες εικόνες ήταν εκείνες που είχαν το χρώμα της αντάμωσης και απόλαυσα την αντάμωση των ηρώων του βιβλίου. Κατά κάποιο τρόπο έχω υπάρξει και εγώ μικρός Φοίβος και έχω βιώσει την ίδια ανυπομονησία όταν μια φορά το χρόνο πήγαινα στην γιαγιά και τον παππού μου στο χωριό και έβλεπα τα πάντα αλλαγμένα και τους πάντες να με περιμένουν.

Fort-Da όλη μας η ζωή λοιπόν. Αυτό το βιβλίο μάς αφορά όλους, όλοι έχουμε υπάρξει αυτός που φεύγει, όλοι αυτός που έρχεται και όλοι έχουμε υπάρξει αυτός που περιμένει. Διαβάστε το μικροί και μεγάλοι και “επιστρέψτε” στα συναισθήματα που είχατε ως παιδιά, βοηθώντας τα παιδιά σας να αντέξουν τους αποχωρισμούς και να τους μετατρέψουν σε γλυκιά αναμονή. Καλή ανάγνωση.

Η Σουζάνα Παπαφάγου είναι κλινική ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια, ομαδική και οικογενειακή αναλύτρια. Θα τη βρείτε στο http://kaleidoskopiopsychis.blogspot.gr