Σώζουν ζωές τα εμβόλια ή προκαλούν στα παιδιά μας προβλήματα; Είναι αποτελεσματικά ή έχουν περισσότερες παρενέργειες από όσες αναφέρονται; Προβληματισμοί και ερωτήματα αυτονόητα για πολλούς γονείς που σήμερα διεκδικούν σθεναρά το δικαίωμά τους στην ενημέρωση στα μείζονα ιατρικά θέματα που αφορούν τα παιδιά τους, αλλά και για το Τaλκ που από το πρώτο φύλλο του έθεσε το θέμα «εμβόλια: ναι ή όχι». Ας ρίξουμε λοιπόν μια ματιά σε κάθε τσιμπηματάκι χωριστά.

Είναι γεγονός ότι σήμερα τόσο οι γονείς όσο και πολλοί- νέοι στην πλειονότητά τους- γιατροί δεν αντιμετωπίζουν στην καθημερινότητά τους λοιμώδη, απειλητικά νοσήματα, όπως συνέβαινε μόλις δυο τρεις δεκαετίες νωρίτερα, κι αυτό περιπλέκει την κατάσταση σε ό,τι αφορά τα εμβόλια. Το βέβαιον είναι όμως ότι αρκετά νοσήματα έχουν πάψει να απασχολούν την ανθρωπότητα (π.χ. διφθερίτιδα, ευλογιά), ενώ άλλα βρίσκονται υπό έλεγχο και απασχολούν ελάχιστα (π.χ. ιλαρά, ερυθρά, παρωτίτιδα, ανεμοβλογιά) χάρη ακριβώς στην ανακάλυψη των εμβολίων. Επίσης, όλοι οι επιστήμονες συμφωνούν πως ο κοκίτης σε ένα μωρό ενός μηνός είναι μια δυνητικά θανατηφόρα ασθένεια. Ο μηνιγγιτιδόκοκκος «χτυπάει» προκαλώντας μηνιγγίτιδα ιδιαίτερα σε μωρά τριών μηνών και ότι ο πνευμονόκοκκος μπορεί να στείλει υγιή βρέφη στο νοσοκομείο με βαριά πνευμονία ή σηψαιμία.

Παλιές αρρώστιες, ολοζώντανοι ιοί
«Τα νοσήματα εξέλιπαν, όχι οι ιοί και τα βακτήρια» όπως έλεγε χαρακτηριστικά στους φοιτητές τους ο καθηγητής Παιδιατρικής Παν. Σπυρίδης. Ναι, αλλά γιατί χρειάζεται ο εμβολιασμός στις περιπτώσεις που οι ασθένειες έχουν εξαλειφθεί; Διότι, απαντούν οι ειδικοί, πολλές ασθένειες έχουν πράγματι εξαλειφθεί, αλλά μόνο στην Ελλάδα ή σε άλλες μεμονωμένες χώρες. Η επιστήμη μάς λέει ότι λόγου χάρη η ιλαρά είναι σήμερα σπάνια επειδή τα περισσότερα παιδιά εμβολιάζονται εναντίον της. Πριν από μόλις τέσσερις δεκαετίες τα νοσήματα για τα οποία γίνονται σήμερα εμβόλια «θέριζαν». Κι αυτό συμβαίνει ακόμη σε περιοχές της Αφρικής, ο κοκίτης, η ιλαρά, ο τέτανος, η διφθερίτιδα συνεχίζουν να σκοτώνουν χιλιάδες παιδιά κάθε χρόνο. Η καταγραφή του Ευρωπαϊκού Κέντρου Ελέγχου Νοσημάτων δείχνει ότι όταν μειώνεται η εμβολιαστική κάλυψη ενός πληθυσμού, η ασθένεια σύντομα αυξάνεται σε συχνότητα και έτσι εμφανίζονται επιδημίες. Έτσι, οι γιατροί υποχρεούνται να συνεχίζουν τον εμβολιασμό σε όλες τις χώρες επειδή η επαφή με μια νόσο μπορεί να γίνει εύκολα π.χ. σε ένα ταξίδι – η ταχύτητα με την οποία πέρασε από το Μεξικό στην Ευρώπη και όλη την υφήλιο ο ιός Η1Ν1 και η γρίπη των χοίρων είναι ενδεικτική. Η διακοπή του εμβολιασμού είναι ασφαλής μόνον όταν η νόσος έχει εξαλειφθεί παγκοσμίως, όπως για παράδειγμα η ευλογιά.

Εμείς και οι άλλοι
Άλλοι, πάλι, γονείς επιχειρούν να αντιμετωπίσουν τις λοιμώδεις ασθένειες όχι με την κατά μέτωπον επίθεση, αλλά διά της… πλαγίας οδού: «Γιατί να εμβολιάσω το παιδί μου; Έτσι κι αλλιώς τα άλλα παιδιά στο σχολείο θα είναι εμβολιασμένα» λένε και εναποθέτουν την προστασία του δικού τους παιδιού στο μαζικό σύστημα ανοσίας που έχει χτιστεί μέσω των άλλων παιδιών. Οι επιστήμονες παραδέχονται ότι οι πιθανότητες να προσβληθεί ένα παιδί από νόσο για την οποία έχουν εμβολιαστεί όλα τα υπόλοιπα παιδιά, μειώνονται σημαντικά. Ωστόσο, το ερώτημα μπορεί να αντιστραφεί: τι θα συμβεί εφόσον την ίδια σκέψη κάνουν –και υλοποιήσουν-κι άλλοι γονείς; Κάθε παιδί που δεν εμβολιάζεται αυξάνει την πιθανότητα εξάπλωσης εξαιρετικά μεταδοτικών νόσων. Αυτό συνέβη από το 1989 έως το 1991, όταν και ξέσπασε επιδημία ιλαράς στις ΗΠΑ. Ο μειωμένος αριθμός των εμβολιασμένων παιδιών προσχολικής ηλικίας αύξησε κατακόρυφα τα κρούσματα ιλαράς, αλλά δυστυχώς και τις μόνιμες εγκεφαλικές βλάβες όπως και τους θανάτους. Αλλά και στα καθ’ ημάς μικρές επιδημίες ιλαράς έχουν καταγραφεί από τους ειδικούς του ΚΕΕΛΠΝΟ την τελευταία δεκαετία, ιδίως στη Βόρεια Ελλάδα, χωρίς ευτυχώς μοιραίες επιπτώσεις.

Ναι σε όλα; Τι θα συμβεί εάν το παιδί δεν εμβολιαστεί με το εμβόλιο:  

• Για τον αιμόφιλο τύπου Β (Hib), τον πνευμονόκοκκο, τον μηνιγγιτιδόκοκκο: Ο αιμόφιλος ινφλουέντσας τύπου Β, μαζί με τον πνευμονόκοκκο και τον μηνιγγιτιδόκοκκο, ευθύνονται για το 75% όλων των κρουσμάτων βακτηριακής μηνιγγίτιδας. Παράλληλα, είναι υπαίτιοι για μικρότερης βαρύτητας λοιμώξεις, όπως οξεία μέση ωτίτιδα, οξεία επιγλωττίτιδα και πνευμονία. Σύμφωνα με τα επιδημιολογικά δεδομένα του Κέντρου Ελέγχου Λοιμώξεων και Πρόληψης Νοσημάτων, το διάστημα 1998-2011 καταγράφηκαν περίπου 4.000 κρούσματα βακτηριακής και μη μηνιγγίτιδας, με την ηλικιακή ομάδα 0-4 χρόνων να πληρώνει το μεγαλύτερο τίμημα: η αναλογία είναι 9,1 κρούσματα ανά 100.000 πληθυσμού, ενώ στις άλλες ηλικίες δεν ξεπερνούσε τα 3 κρούσματα ανά 100.000 πληθυσμού. Πάντως, οι ειδικοί του ΚΕΕΛΠΝΟ επισημαίνουν ότι τα τελευταία χρόνια λόγω της συστηματικής εφαρμογής υποχρεωτικού εμβολιασμού έχει καταγραφεί σημαντική μείωση των περιστατικών μηνιγγίτιδας από αιμόφιλο ινφλουέντσας, ενώ αναμένεται αντίστοιχη μείωση των περιστατικών μηνιγγίτιδας από πνευμονόκοκκο.

• Για τον κοκίτη: Το εμβόλιο του κοκίτη δεν παρέχει ισόβια ανοσία, κάτι που θεωρείται από τους ειδικούς πιθανή αιτία εμφάνισης εξάρσεων της νόσου έως σήμερα. Μολονότι ο κοκίτης δεν είναι σοβαρό πρόβλημα για τα μεγαλύτερα παιδιά και τους ενήλικες, η εκδήλωσή του σε βρέφη και μικρά παιδιά μπορεί να είναι πολύ σοβαρή. Γι’ αυτόν τον λόγο σήμερα οι ενήλικες κάνουν αναμνηστικές δόσεις του αντικοκιτικού εμβολίου μαζί με του αντιτετανικού και του αντιδιφθεριτικού (Τdap) ‒ είναι ένα σημαντικό βήμα για τον έλεγχο της λοίμωξης και μέσω των ενηλίκων εξασφαλίζεται μεγαλύτερη ανοσία ομάδας, άρα και προστασία για τα παιδιά.

• Για την εποχική γρίπη: Υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο ποσοστό 20-40% των παιδιών νοσούν κάθε χρόνο από την εποχική γρίπη. Ο ακριβής επιπολασμός της νόσου στα παιδιά είναι δύσκολο να εκτιμηθεί, διότι τα παιδιά είναι ευπαθή σε πληθώρα αναπνευστικών ιών που εμφανίζονται ταυτόχρονα με τον ιό της γρίπης. Ωστόσο, οι ειδικοί έχουν καταλήξει ότι ο εμβολιασμός των υγιών παιδιών –και μόνο αυτών‒ με το αντιγριπικό εμβόλιο, υπό την προϋπόθεση ότι αυτά έχουν λάβει κανονικά όλα τα άλλα εμβόλια, δεν είναι αναγκαίος.

• Για τον ιό HPV: Ο ιός των ανθρώπινων κονδυλωμάτων είναι το συχνότερο αίτιο της ομώνυμης σεξουαλικά μεταδιδόμενης νόσου. Ο ιός αριθμεί περισσότερους από 120 οροτύπους, από τους οποίους οι 30 είναι οι συχνότεροι και από αυτούς οι οκτώ είναι καρκινογόνοι, προκαλώντας τον πολύ συχνό καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Πρόκειται συνεπώς για εμβόλιο που αντιμετωπίζει καρκίνο. Η αποτελεσματικότητά του στην πρόληψη μόλυνσης αγγίζει το 98-99%. Με δεδομένη την όλο και πιο πρώιμη έναρξη της σεξουαλικής δραστηριότητας των κοριτσιών και στη χώρα μας –στοιχεία του ΕΠΙΨΥ δείχνουν ότι έχουν ολοκληρωμένες σχέσεις από τα 14 έτη‒ ο εμβολιασμός φαίνεται επιβεβλημένος.

• Κατά της φυματίωσης: Έχει λεχθεί από τον καθηγητή Παιδιατρικής κ. Παναγιώτη Σπυρίδη ότι το μοναδικό εμβόλιο που δεν προσέφερε στην ανθρωπότητα όσα η ανθρωπότητα περίμενε από αυτό είναι το εμβόλιο κατά της φυματίωσης, γνωστό ως BCG. Οι ειδικοί αποφαίνονται ότι το αντιφυματικό εμβόλιο προστατεύει από τη φυματιώδη μηνιγγίτιδα και την κεγχροειδή φυματίωση, οι οποίες όμως προσβάλλουν κυρίως μικρά παιδιά και βρέφη, ενώ δεν είναι το ίδιο αποτελεσματικό στην πνευμονική μορφή της νόσου που αφορά κυρίως στους ενήλικες.