Το Χριστιανικό Πάσχα ή αλλιώς Λαμπρή, και ειδικότερα η Ανάσταση του Χριστού ή απλώς η… Ανάσταση, είναι η σπουδαιότερη γιορτή του χριστιανικού εκκλησιαστικού έτους. Ως γιορτή, όμως, έχει μια ιδιαιτερότητα. Ναι μεν συμβολίζει την πανηγυρική νίκη της ζωής πάνω στον θάνατο και την αγάπη, όμως οι μέρες που προηγούνται, η Εβδομάδα των Παθών, κοινώς η Μεγάλη Εβδομάδα, φέρουν θλίψη και πένθος. Υπάρχει μάλιστα και η λεγόμενη μελαγχολία του Πάσχα, που παρατηρείται ακόμα και σε ανθρώπους που δεν πιστεύουν (επομένως δεν έχει να κάνει με την επιβληθείσα θρησκευτική κατάνυξη), καθώς το γενικότερο κλίμα και η αναπαράσταση των Παθών του Ιησού βαραίνουν την ανθρώπινη ψυχή.

Πώς προσεγγίζουμε, λοιπόν, και πώς εξηγούμε το Πάσχα στα παιδιά προσχολικής και πρωτοσχολικής ηλικίας ως γιορτή που εμπεριέχει θάνατο και συμβολική ανάσταση, πέραν των λαμπάδων, των κόκκινων αυγών, των σοκολατένιων κουνελιών και των νόστιμων τσουρεκιών; Είναι σχεδόν σίγουρο ότι το μικρό παιδί δυσκολεύεται να κατανοήσει τη ζωή και το πρόσωπο του Ιησού, αλλά και τις τελετουργικές αναπαραστάσεις της. Μπορεί μεν να είναι γαλουχημένο με παράξενα παραμύθια, στα οποία πρωταγωνιστούν μάγισσες, νεράιδες, τέρατα, ομιλούντα ζώα και άλλα μυθικά, επομένως δυσνόητα πλάσματα, όμως καταλαβαίνει ότι η πολύπαθη και γεμάτη θαύματα ζωή του Χριστού δεν είναι ένα κλασικό παραμύθι, αλλά κάτι πολύ παραπάνω, καθώς μια ολόκληρη κοινωνία βασίζει τους ρυθμούς της σε αυτήν, ενώ ένα μεγάλο μέρος της παρακολουθεί την τελετουργική της αναπαράσταση στην εκκλησία και πιστεύει σε αυτήν.

Τα δικά μας βιώματα

Το Πάσχα, λοιπόν, είναι μια γιορτή ιδιαίτερη, που μιλά για τον κύκλο της ζωής. Ο Χριστός γεννιέται τα Χριστούγεννα και πεθαίνει 33 χρόνια μετά, βασανισμένος, χλευασμένος και σταυρωμένος από τον Άνθρωπο, αφού στωικά έχει υπομείνει τα πάντα για να ξεπλύνει τις αμαρτίες μας με την Ανάστασή Του! Τι λέμε στο μικρό παιδί; Σύμφωνα με την κλινική ψυχολόγο Σουζάνα Παπαφάγου, πρώτα από όλα πρέπει να σκεφτούμε τι ξυπνά μέσα μας η ιστορία του Ιησού και πώς τη βιώσαμε όταν ήμασταν παιδιά. Με άλλα λόγια, οι μνήμες που έχουμε από την παιδική μας ηλικία παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο για το τι θα πούμε στα παιδιά μας και πώς θα τα κατευθύνουμε. Είναι προφανές ότι η πνευματική-θρησκευτική αφύπνιση του παιδιού εξαρτάται κυρίως από την πίστη των γονιών. Άλλωστε, στα μικρά παιδιά δεν μπορεί να μεταδοθεί η γνώση για τα θρησκευτικά θέματα, αλλά το βίωμα. Τα λόγια της πίστης, ως ευρείας και όχι μόνο ως θρησκευτικής έννοιας, περνούν μέσα από τους γονείς, όταν για παράδειγμα λένε και δείχνουν έμπρακτα στο παιδί ότι το αγαπούν, όταν το καθησυχάζουν και όταν το βοηθούν να αποκτήσει εμπιστοσύνη, δηλαδή πίστη στον εαυτό του. Και μετά πίστη σε όλα τα άλλα, στη ζωή, στην αγάπη, στον κόσμο, στον Θεό.

Η επιθυμία για ζωή νικά τον θάνατο

Η κυρία Παπαφάγου, λοιπόν, αναφέρει ότι δεν υπάρχει σωστή και λάθος προσέγγιση του παιδιού, αναφορικά με το Πάσχα, καθώς ο καθένας από εμάς φέρει τα βιώματά του και την εσωτερική πίστη του και θα κινηθεί με βάση αυτά, αλλά και με βάση τις αντιδράσεις του παιδιού του και το πόσο δεκτικό ή όχι είναι. Αυτό που σε κάθε περίπτωση μπορούμε να προσπαθήσουμε να τους εξηγήσουμε, πέραν της προσωπικής πίστης μας, είναι ότι το Πάσχα και η Εβδομάδα των Παθών, που προηγείται, συμβολίζουν τον κύκλο της ζωής, που δεν κλείνει με τον θάνατο, αλλά με τον θρίαμβο της αγάπης για ζωή!  Δηλαδή, μπορούμε να τους μιλήσουμε για τον Χριστό ως σύμβολο της αγάπης και της επιθυμίας για ζωή, που νίκησε τη μεγαλύτερη αδυναμία του ανθρώπου, τον φόβο του θανάτου.

Η Φρανσουάζ Ντολτό αναφέρει ότι το «’’ξύπνημα’’ του Ιησού από τον θάνατο είναι μια αληθινή, μια αυθεντική μαρτυρία τού ότι αφού αισθάνομαι ζωντανή, όποιους θανάτους και να έχω υποστεί, τους διέσχισα και “αναστήθηκα”»!  Όλοι μας έχουμε ζήσει και θα ζήσουμε ακόμα πολλούς αληθινούς και συμβολικούς θανάτους. Είμαστε όντα με αδυναμίες, κάθε μέρα ερχόμαστε αντιμέτωποι με αυτές, καθώς απειλούν τις επιθυμίες μας, κάθε ματαίωση είναι σχεδόν πάντα θάνατος, παλεύουμε για να κρατήσουμε ζωντανό ό,τι επιθυμούμε και αυτό μας κρατά ζωντανούς! Η ιστορία του Ιησού, όχι ως θρησκευτική, αλλά ως (απλουστευμένη) φιλοσοφική αφήγηση, μπορεί να βοηθήσει να παιδιά να αντιμετωπίσουν την ιδέα του θανάτου ως προσωρινού τέλους του οποίου έπεται η ανάσταση και επομένως να ανακουφιστούν από τον φόβο.

Ευγνωμοσύνη και όχι φόβος

Δυστυχώς, η (παρερμηνευμένη) θρησκεία θέλει να φοβόμαστε τις σαρκικές επιθυμίες μας, χάρη στις οποίες είμαστε φυσικά ζωντανοί. Σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να φοβίσουμε το παιδί με τη θρησκευτική έννοια της αμαρτίας, αλλά να το μυήσουμε στην πραγματική ευγνωμοσύνη. Η κυρία Παπαφάγου, απευθυνόμενη στη μικρή κόρη της, μιλάει με πολύ απλά λόγια για το Πάσχα και μας δίνει ένα παράδειγμα για το πώς μπορούμε να μιλήσουμε και εμείς στα παιδιά μας: «Κοίτα πόσο όμορφα είναι όλα! Πόσο όμορφα! Τα πουλάκια, τα ακούς;  Έρχονται κάθε πρωί να σου πουν καλημέρα. Ο ήλιος φεύγει για να πάει να ξυπνήσει άλλα παιδάκια και σου λέει καληνύχτα! Αυτήν την περίοδο γιορτάζουμε μια μεγάλη γιορτή! Είναι η γιορτή της αγάπης και της ελπίδας! Ο Χριστός υποστήριξε σε όλη Του τη ζωή την αγάπη για τον Άνθρωπο και για τα καλά κομμάτια του, χωρίς να μισήσει ή να τιμωρήσει τα κακά. Απλώς τα υπέμεινε και τα αναγνώρισε. Οι άνθρωποι έχουμε και κακά κομμάτια και μερικές φορές μπορεί να βλάψουμε κάποιον που δεν φταίει, χωρίς να καταλάβουμε το γιατί. Ο Χριστός ήταν τόσο σίγουρος για την ομορφιά που κρύβει μέσα του ο άνθρωπος που, αντί να τον τιμωρήσει, με τον θάνατο και την Ανάστασή Του μας έδωσε τη δυνατότητα να πιστέψουμε και εμείς στην αγάπη και στην ομορφιά της ζωής, μας έδωσε μια πολύ σημαντική ευκαιρία! Πέθανε σαν άνθρωπος, πήρε μαζί του το καταστροφικό κομμάτι του ανθρώπου και ξανάρθε στη ζωή γεμάτος αγάπη και κατανόηση! Χωρίς αυτό να σημαίνει πως παύουμε να έχουμε και στιγμές που κάνουμε κακές σκέψεις και θυμώνουμε, όλα είναι μέσα στη ζωή. Και η στενοχώρια, και ο θυμός. Η αγάπη όμως και η επιθυμία για χαρά και ευτυχία μας κρατάνε ζωντανούς».

Ο ρόλος του εκπαιδευτικού

Φυσικά, αν το παιδί μας πηγαίνει πλέον στο σχολείο, υπάρχουν και τα ερεθίσματα που λαμβάνει από εκεί. Για τη διδασκαλία του Πάσχα στην προσχολική και πρωτοσχολική εκπαίδευση μιλήσαμε με την παιδαγωγό Κατερίνα Ανωγιαννάκη. Ας δούμε τι μας είπε: «Την περίοδο των εορτών του Πάσχα, εμείς οι παιδαγωγοί στους παιδικούς σταθμούς και τα νηπιαγωγεία καλό θα είναι να λαμβάνουμε υπ’ όψιν μας πολύ σοβαρά τις δράσεις που θα προγραμματίσουμε με στόχο να γνωρίσουμε στα παιδιά τη σημασία της γιορτής. Κάποια από τα έθιμα του Πάσχα πολλές φορές είναι δύσκολο για τα παιδιά να γίνουν κατανοητά, ενώ άλλες φορές μπορεί να είναι ακόμα και τρομαχτικά. Για παράδειγμα, τα πολύ μικρά παιδιά δεν είναι απαραίτητο να γνωρίσουν με λεπτομέρειες το έθιμο ‘‘της σούβλας’’, όταν όλοι οι άνθρωποι στον πλανήτη παλεύουν για τη μη κακοποίηση των ζώων, ή την αφήγηση για ανάσταση του Λαζάρου, όταν οι πληροφορίες που έχουν για τον θάνατο δεν είναι ακόμα σαφείς σε αυτήν την ηλικία και δεν μπορεί να γίνει κατανοητή η έννοια της Ανάστασης. Πόσο μάλλον τη σκληρή αφήγηση για τη Σταύρωση του Ιησού».

Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η κυρία Ανωγιαννάκη, τα παιδιά θα λάβουν αυτές τις πληροφορίες στα μετέπειτα σχολικά τους χρόνια, όταν θα έχουν την ικανότητα να την επεξεργαστούν. Επίσης, άλλος ένας παράγοντας που πρέπει να έχουν όλοι οι εκπαιδευτικοί στο μυαλό τους είναι ότι στις τάξεις υπάρχουν και αλλόθρησκα παιδιά, τα οποία πρέπει να διαχειριστούν με σεβασμό. Στην περίπτωση όμως που ο παιδαγωγός αποφασίσει να ασχοληθεί εκτενώς με τη γιορτή του Πάσχα μέσα στην τάξη, καλό είναι να σταθεί κυρίως σε δράσεις που αφορούν μεν τα έθιμα του τόπου μας, αλλά ταυτόχρονα ευχαριστούν και δεν ταράζουν τα παιδιά. Η κυρία Ανωγιαννάκη δίνει παραδείγματα: «Μπορούμε, λοιπόν, να φέρουμε τα παιδιά σε επαφή με έργα καλλιτεχνών ανάλογης θεματικής με στόχο να δημιουργηθεί στην τάξη μια σχετική συζήτηση ανάμεσα στα μέλη της ομάδας ή έργα τέχνης με τεχνικές που δεν έχουμε δοκιμάσει μέχρι εκείνη τη στιγμή, να φτιάξουμε λαμπάδες και να θαυμάσουμε τις δημιουργίες μας, να ζυμώσουμε κουλούρια και τσουρέκια και να καλέσουμε τους γονείς να τα δοκιμάσουν, να ακούσουμε ύμνους και να ασχοληθούμε με το διαφορετικό ύφος που έχει η μουσική». Φυσικά, την ίδια κατεύθυνση μπορούν να ακολουθήσουν και οι γονείς στο σπίτι.

Στην εκκλησία 

Το αν θα πάτε ή όχι το παιδί σας στην εκκλησία είναι φυσικά προσωπική σας απόφαση. Όμως πρέπει να λάβετε υπόψη σας ότι

• Η πολύωρη αναμονή και η πολυκοσμία σίγουρα θα το κουράσουν. Μπορείτε να πάτε να ανάψετε ένα κεράκι, αλλά αν δείτε ότι το παιδί αντιδρά και θέλει να φύγει, ακολουθήστε το και μην επιμείνετε.
• Η αναπαράσταση του Εσταυρωμένου, η Αποκαθήλωση και ο νεκρός Χριστός στον Τάφο πιθανότατα θα το τρομάξουν. Αν πάτε να προσκυνήσετε τον Επιτάφιο, προσεγγίστε το ως παραδοσιακό έθιμο, χωρίς να μπείτε σε λεπτομέρειες και αν το παιδί δεν θέλει  να αφήσει λουλούδι, ή να τον φιλήσει, ή να περάσει από κάτω, ακούστε το και μην το πιέσετε.
• Η περιφορά του Επιταφίου είναι ουσιαστικά μια κηδεία. Το κατανυκτικό ύφος της λειτουργίας, οι μαυροφορεμένοι ιερείς και οι καμπάνες που ηχούν πένθιμα πιθανόν θα ταράξουν και θα μελαγχολήσουν το παιδί. Αν επιλέξετε να πάτε, φροντίστε να το έχετε προετοιμάσει με βάση όλα όσα προαναφέρθηκαν και αν δείτε ότι φοβάται αποχωρήστε αμέσως.
• Η Ανάσταση, αν και η πιο χαρμόσυνη λειτουργία, έχει δυο μεγάλα μειονεκτήματα. Κατ’ αρχάς γίνεται πολύ αργά. Τα μεσάνυχτα είναι ώρα που το παιδί πρέπει να κοιμάται και είναι μεγάλη ταλαιπωρία για τον οργανισμό του είτε να το κρατήσετε ξύπνιο είτε να το ξυπνήσετε και να το πάρετε με το ζόρι μαζί σας. Κατά δεύτερον, τα βεγγαλικά τρομάζουν τους πάντες, πόσο μάλλον ένα μικρό παιδί, που κατά πάσα πιθανότητα θα πανικοβληθεί από τους έντονους θορύβους. Επομένως, καλύτερα να περιμένετε να μεγαλώσει λίγο το παιδί σας πριν παραστεί στην αναστάσιμη ακολουθία, ώστε να μπορεί και ξύπνιο να μείνει χωρίς να δυσκολευτεί και να διασκεδάσει αντί να φοβηθεί.

*Με τη συνεργασία της Σουζάνας Παπαφάγου, κλινικής ψυχολόγου, και της Κατερίνας Ανωγιαννάκη, παιδαγωγού προσχολικής αγωγής.