«Μία ώρα την ημέρα δεν έβλαψε κανέναν», «και εγώ έβλεπα όταν ήμουν παιδί, δεν έπαθα τίποτα», «μα πρέπει να κάνω δουλειές και δεν έχω τι να το κάνω». Αυτές και άλλες τέτοιες ρήσεις χτίζουν το άλλοθι των γονιών απέναντι στα προσηλωμένα στις οθόνες παιδικά προσωπάκια. Ποιος πρέπει να είναι τελικά ο βαθμός «εισβολής» της τηλεόρασης στην καθημερινότητα των μικρών παιδιών; Η κυρία Μαρία Ζαφρανά, ομότιμη καθηγήτρια Ψυχολογίας (Τμήμα Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης, Α.Π.Θ.), μας απαντά για το φλέγον θέμα “Παιδί και τηλεόραση”.
Πόσο μπορεί πραγματικά να επηρεάσει η τηλεόραση τα πολύ μικρά παιδιά και αυτά της προσχολικής ηλικίας; Πολλοί ισχυρίζονται πως αυτό δεν συμβαίνει γιατί πολύ απλά αυτά μόνο κοιτούν, με αποτέλεσμα να μην απορροφούν τα περισσότερα στοιχεία του τηλεοπτικού θεάματος… Αυτός είναι ένας εντελώς λανθασμένος ισχυρισμός. Σήμερα έχει επιστημονικά τεκμηριωθεί ότι η επάρκεια και η ποιότητα των ερεθισμάτων που παρέχει στο παιδί το ενδομήτριο, και στη συνέχεια το φυσικό και το κοινωνικό περιβάλλον κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής του, είναι εντελώς καθοριστικά για την ανάπτυξη του εγκεφάλου και τη μελλοντική εξέλιξή του. Η τηλεόραση είναι -δυστυχώς- ένας από τους πλέον ισχυρούς κοινωνικοποιητικούς φορείς. Και αυτό γιατί καταφέρνει να κινητοποιήσει τον οπτικό εγκεφαλικό φλοιό, τα ακουστικά, τα γλωσσικά και τα κιναισθητικά κέντρα του εγκεφάλου, με αποτέλεσμα να δημιουργεί ιδιαίτερα ευνοϊκές συνθήκες αποτύπωσης. Τηλεοπτικοί ήρωες μπορούν να λειτουργήσουν ως «μοντέλο», και σε συνθήκες έντονης συναισθηματικής διέγερσης να οδηγήσουν τον θεατή σε ανάλογη συμπεριφορά και δράση.
Δηλαδή η τηλεόραση μπορεί από μόνη της να κάνει τα παιδιά μας πιο επιρρεπή στη βία; Ναι, γιατί τα άφθονα ερεθίσματα βίας διδάσκουν στο παιδί τη λειτουργική αξία της βίας. Αν λάβουμε δε υπόψη ότι το παιδί μέχρι το όγδοο έτος δεν διακρίνει ανάμεσα στην εικονική πραγματικότητα και την πραγματικότητα, καταλαβαίνουμε ότι είναι δυνατόν να εκλαμβάνει ως πραγματική τη σκληρότητα πολλών σκηνών, και να σχηματίσει τραυματικά βιώματα…
Αν επιλέξουμε δηλαδή τα κατάλληλα τηλεοπτικά προγράμματα, μειώνουμε τις αρνητικές επιδράσεις; Δυστυχώς καθόλου. Και δεν το λέω μόνον εγώ. Υπάρχουν περισσότερες από 2.000 μελέτες που έχουν δείξει τις αρνητικές επιπτώσεις της τηλεόρασης στα παιδιά. Η ίδια η τηλεόραση -το μέσον- επηρεάζει κατά τρόπο μόνιμο τους εγκεφάλους των παιδιών. Αναφέρω, για παράδειγμα, την έρευνα του Δ. Χριστάκη από το Πανεπιστήμιο της Washington σε 1.300 παιδιά, ο οποίος βρήκε ότι, όταν τα παιδιά βλέπουν τηλεόραση πριν από την ηλικία των τριών χρόνων, αυξάνονται οι πιθανότητες να αναπτύξουν αδυναμία συγκέντρωσης προσοχής στα επτά τους χρόνια. Για κάθε μια επιπρόσθετη ώρα τηλεθέασης, ο κίνδυνος εμφάνισης του προβλήματος αυτού αυξάνεται κατά 10%.
Είναι δηλαδή αυτός ένας από τους λόγους που μιλάμε όλο και πιο συχνά για μαθησιακές δυσκολίες; Ίσως ναι. Στις ΗΠΑ το σύνδρομο υπερκινητικότητας και έλλειψης συγκέντρωσης προσοχής είναι σε μεγάλη έξαρση και συνδέεται με τον αυξημένο χρόνο τηλεοπτικής θέασης των παιδιών. Τα οποία τελικά έχουν μειωμένη ικανότητα μάθησης. Η μεταφορική χρήση της γλώσσας και τα πολύπλοκα νοήματα μπερδεύουν το παιδί που προσλαμβάνει συχνά το γλωσσικό ερέθισμα όχι ως πληροφορία αλλά ως θόρυβο, και τελικά δεν μπορεί να το διαχειριστεί. Και όλο αυτό επεκτείνεται στην «ακαδημαϊκή» του ικανότητά. Το παιδί καθηλώνεται στην ακινησία, η δημιουργικότητα και η φαντασία του καταστέλλονται, αφού τροφοδοτείται με έτοιμες εικόνες.
Άρα, κυρία Ζαφρανά, αυτό που λέτε στους γονείς είναι να σβήσουν τους τηλεοπτικούς δέκτες τους. Μέχρι το παιδί τους να συμπληρώσει την πρώτη τριετία της ζωής του, ναι, είμαι κάθετη. Μέτα μιλάμε πάντα υπό συνθήκες. Όλα εξαρτώνται από τον χρόνο αλλά και την ποιότητα των προγραμμάτων. Αν θέλουν οι γονείς να διαφυλάξουν τους διαύλους ισχυρής επικοινωνίας με τα παιδιά τους, πρέπει να περνούν χρόνο ποιοτικό μαζί τους. Να κουβεντιάζουν, να πηγαίνουν βόλτες, να παίζουν στο ύπαιθρο, να διαβάζουν μαζί, να ψωνίζουν μαζί, να μαγειρεύουν παρέα, να αθλούνται μαζί. Αν συμβαίνουν όλα αυτά τα όμορφα και χρήσιμα, πιστεύω ότι δεν θα αναρωτιόταν κανείς για πόση ώρα μπορεί το παιδί του να δει τηλεόραση. Γιατί πολύ απλά δεν έμενε χρόνος, και διάθεση, για κάτι τέτοιο…
