«Ποια είναι η καλύτερη ανάμνηση που έχεις από τις γιορτές των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, και γιατί;». Αυτήν την ερώτηση απηύθυνα στους τρεις γιους μου, ηλικίας  14, 13 και 10 χρόνων, πριν ξεκινήσω να γράφω αυτό το χριστουγεννιάτικο κείμενο.

«Το παιχνιδάκι με τη σβούρα που παίζουμε την παραμονή της Πρωτοχρονιάς» είπε αμέσως ο μεσαίος, «γιατί καθόμαστε στο τζάκι και παίζουμε όλοι μαζί και εγώ σας κερδίζω». «Το στόλισμα του χριστουγεννιάτικου δέντρου γιατί είμαστε όλοι μαζί και μετά περιμένουμε τις γιορτές» είπε ο μικρός, περιγράφοντας με τον δικό του απλοϊκό τρόπο το μοναδικό αίσθημα της προσμονής αυτής της ιδιαίτερης περιόδου.  «Η δική σου ποια είναι;» μου αντιγύρισε ο μεγάλος, πριν καταθέσει τη δική του ανάμνηση, «τα κάλαντα,  γιατί διασκεδάζω με τους φίλους μου και μαζεύω και χρήματα».

Αφήνοντας στην άκρη για τη συγκεκριμένη στιγμή την περαιτέρω ανάλυση και ερμηνεία των επιλογών που είχαν κάνει τα παιδιά, αναρωτήθηκα  μάλλον με αγωνία για την… απάντηση που δεν είχα. «Aλήθεια, ποια η δική μου ανάμνηση; Eίναι ανάμνηση από τη δική μου παιδική ηλικία ή από αυτήν που ξαναζώ τις γιορτές μαζί με (αλλά και για) τα παιδιά μου;» σκέφτηκα.  Η απάντηση ήρθε άμεσα από τον μεσαίο: «Μαμά, εσύ θα δυσκολευτείς να πεις μόνο μία ανάμνηση. Κάνεις σαν να είσαι εσύ το παιδί που περιμένει με χαρά τα Χριστούγεννα όλες τις μέρες.  Κρίμα που ο Άγιος Βασίλης δεν σου  φέρνει δώρο…»  γέλασε μόνος του με το αστείο του. Είχε πέσει… μέσα. Τα Χριστούγεννα είναι η δική μου βουτιά – και είμαι βέβαιη πως δεν συμβαίνει μόνο με μένα- στην παιδική ηλικία και η αναμόχλευση τόσων πολλών και έντονων διαφορετικών συναισθημάτων, που ξεκλειδώνουν πολύτιμες αναμνήσεις.

Το «παιχνίδι» των αναμνήσεων

Οι επιστήμονες θεωρούν πως οι αναμνήσεις των παιδιών πριν από τα τρία χρόνια είναι σχεδόν ανύπαρκτες. Μπορεί τα πρώτα χρόνια της ζωής τους να είναι σημαντικά και καθοριστικά για την απόκτηση γνώσεων, δεξιοτήτων και ικανοτήτων, όμως δεν συνοδεύονται και από συνειδητές αναμνήσεις. Παραμένουν, όμως, αυτά τα πρώιμα χρόνια μια βασική δεξαμενή εικόνων, παραστάσεων, συναισθημάτων. Όσο το παιδί μεγαλώνει αρχίζει να θυμάται περισσότερο γεγονότα, ανθρώπους, καταστάσεις και κυρίως να τις «αποθηκεύει» στον σκληρό δίσκο της μνήμης του καταχωρώντας τες μαζί με τη συναισθηματική φόρτιση που προκάλεσαν. Έτσι, μεγαλώνοντας μπορεί να μην θυμάται πάντοτε συγκεκριμένα πρόσωπα και πράγματα για μια χρονική περίοδο, πχ για τα Χριστούγεννα της προσχολικής ηλικίας αλλά θα έχει μια ωραία αίσθηση, αμυδρή ή πιο έντονη, που απορρέει από στιγμές αγάπης, τρυφερότητας, ασφάλειας, θαλπωρής, εφόσον αυτές τις στιγμές έχει φυσικά «αποθηκεύσει» στη μνήμη του.

Τα Χριστούγεννα με τη ματιά των παιδιών

Τα Χριστούγεννα είναι μια γιορτή που σηματοδοτεί τον μικρόκοσμο των παιδιών για πολλούς και διαφορετικούς λόγους. Τα Χριστούγεννα – και η Πρωτοχρονιά βεβαίως- συσχετίζονται με τις σχολικές διακοπές, και μάλιστα τις πρώτες μεγάλες διακοπές από την έναρξη της σχολικής χρονιάς-, με εορταστική ατμόσφαιρα – που αρχίζει πλέον αρκετές εβδομάδες πριν από τη γιορτινή μέρα, με στολισμό, εξόδους, οικογενειακές συγκεντρώσεις, δώρα, και φυσικά το ωραίο αίσθημα της προσμονής, της λαχτάρας, της αδημονίας για αυτό που έρχεται. Αυτές οι γιορτινές ημέρες δίνουν «υλικό» στα παιδιά, τους δίνουν αναμνήσεις – στις οποίες θα ανατρέχουν- και συνεπώς συναισθήματα –τα οποία θα ανασύρουν- για τις δύσκολες και τις εύκολες περιόδους της κατοπινής ζωής τους.

Αυτή η αθώα, μαγική ματιά των παιδιών σε σχέση με τα Χριστούγεννα, θολώνει την περίοδο της εφηβείας – αλήθεια ας θυμηθούμε κι εμείς τις δικές αντιδράσεις τις εορταστικές ημέρες… Είναι σχεδόν αναμενόμενο πως ο έφηβος θα βαρεθεί «γλυκανάλατες» χριστουγεννιάτικες συνήθειες, θα συμμετέχει με γκρίνια στο στόλισμα του χριστουγεννιάτικου δέντρου, θα κοροϊδεύει τα μικρότερα αδέλφια ή ξαδέλφια για την προσμονή του Άγιου Βασίλη, θα λέει ότι μόνο τα δώρα αξίζουν, γενικώς θα αντιδρά σε κάθε τι γιορτινό, παραδοσιακό και οικογενειακό!  Αλλά και μετά την εφηβεία, τα Χριστούγεννα σηματοδοτούν τελείως διαφορετικά πράγματα  για τους νέους. Οι οικογενειακές συγκεντρώσεις είναι μια καλή αγγαρεία, οι συνήθειες των εορτών διαμορφώνονται από τους φίλους, τα Χριστούγεννα και η Πρωτοχρονιά ταυτίζονται με ξενύχτια ή και ταξίδια όσο πιο μακριά γίνεται από την πατρική εστία.

Η απόκτηση παιδιού επαναπροσδιορίζει, όμως, τη σχέση με τα Χριστούγεννα και ανασύρει πάλι την παιδική ματιά απέναντι στη γιορτή. Ποιος νέος γονιός δεν έχει (ξανα)συγκινηθεί  με τα Χριστούγεννα, τα δέντρα, τα κάλαντα, τα δώρα, τις μυρωδιές, τα φώτα, τις γιορτές; Ποιος δεν τα έχει (ξανα)δει μέσα από τα μάτια του παιδιού του, δεν τα έχει χαρεί -ίσως και περισσότερο από ότι όταν παιδί-  και δεν έχει (ξανα)θυμηθεί πως  ήταν τα Χριστούγεννα και ποιος δεν έχει σχεδιάσει και προγραμματίσει πως θα ήθελε να καταχωρηθούν –με τα πιο τρυφερά συναισθήματα- στον σκληρό δίσκο του παιδιού του;

Ο ποιητής Γιώργος Δροσίνης το έχει διατυπώσει με μια μικρή αλλά τόσο περιεκτική φράση:«η αληθινή ευτυχία βρίσκεται στις αναμνήσεις και τις ελπίδες». Ως γονείς λοιπόν, οφείλουμε να φροντίσουμε και για τις αναμνήσεις και για τις ελπίδες των παιδιών μας, με τον ίδιο τρόπο που φροντίζουμε το φαγητό τους, τα ρούχα τους, την καθημερινότητά τους γενικά.

Πώς να τροφοδοτήσουμε με αναμνήσεις και συναίσθημα τα παιδιά

Το μήνυμα των γιορτών είναι η αγάπη, η συντροφικότητα, η επικοινωνία, η προσφορά, και το πιο πρόσφορο μέσο για την αποστολή αυτού του μηνύματος είναι οι πράξεις μας, τα λόγια μας, οι επιλογές μας.

1. Ξεκινήστε να χτίζετε τη ρουτίνα των γιορτών με τα παιδιά. Μπορείτε να συζητάτε μαζί τους για το Χριστούγεννα, τις ημέρες που θα περάσετε μαζί τους ή με τους παππούδες και τις γιαγιάδες ή άλλους συγγενείς ή φίλους, για το πότε θα στολίσετε το χριστουγεννιάτικο δέντρο, για τα δώρα που μπορείτε να προσφέρετε στους δικούς σας ανθρώπους, για κάποια ιδιαίτερη γιορτινή έξοδο, για τα κάλαντα που θα πουν. Δημιουργήστε αυτή τη γλυκιά προσμονή των εορτών.
2. Βάλτε τα παιδιά στη διαδικασία των δώρων που θα ανταλλάξετε μεταξύ σας ή με άλλους και όχι μόνο σε αυτά που θα περιμένουν εκείνα από τον Άγιο Βασίλη. Φτιάξτε δώρα μαζί με τα παιδιά σας – μπορεί να είναι κάρτες, χειροποίητες κατασκευές, γλυκά. Εναλλακτικά, κι αν δεν μπορείτε να αφιερώσετε αυτόν τον χρόνο, διαλέξτε μικρά δώρα μαζί με τα παιδιά από τα καταστήματα αλλά αναλάβετε στο σπίτι με τη βοήθεια τους το περιτύλιγμα των δώρων. Δείξτε του πως το δώρο είναι αγάπη και σκέψη και έχει τη δική του προσωπική σφραγίδα.
3. Δώστε πανηγυρικό τόνο στο στόλισμα του χριστουγεννιάτικου δέντρου – είναι η στιγμή άλλωστε που αρχίζει να μετρά αντίστροφα ο χρόνος για τη δική σας, οικογενειακή χριστουγεννιάτικη προετοιμασία και γιορτή. Κάντε αυτήν την ημέρα ιδιαίτερη, βάλτε όλα τα μέλη της οικογένειας στον στολισμό και καθιερώστε το δικό σας εθιμοτυπικό που να συνδέεται με τη μέρα αυτή, από το να φτιάχνετε κρέπες ή λουκουμάδες και να πίνετε ζεστή σοκολάτα μέχρι το να τρώτε ποπ κορν και να βλέπετε όλοι μαζί μια χριστουγεννιάτικη ταινία.
4. Φτιάξτε κάποιο χριστουγεννιάτικο γλυκό μαζί τους. Τα Χριστούγεννα είναι (και) μυρωδιές και γεύσεις. Είτε επιλέξετε κάτι απλό όπως μπισκότα ή κάτι πιο δύσκολο όπως μπακλαβά, οπλιστείτε με υπομονή (γιατί η κουζίνα σας θα γίνει πεδίο μάχης) και αφήστε τους μικρούς βοηθούς σας να μετρήσουν υλικά, να ανακατέψουν τη ζύμη, να βάλουν την πινελιά τους στη…γλύκα των γιορτών.
5. Βάλτε τις χριστουγεννιάτικες μελωδίες στην καθημερινότητά τους. Η γκάμα των τραγουδιών με θέμα τα Χριστούγεννα είναι μεγάλη και οι μέρες που περνούν μέχρι την γιορτινή ημέρα προσφέρουν μια ωραία ευκαιρία να δώσετε μουσικά ερεθίσματα στα παιδιά σας.
6. Μιλήστε τους για τα δικά σας Χριστούγεννα. Περιγράψτε τους τι κάνατε εσείς στην ηλικία τους, πώς οργανώνατε εσείς τα κάλαντα, πως γράφατε το γράμμα στον Άγιο Βασίλη. Είναι οι μικρές εξομολογήσεις σας φέρνουν κοντά στα παιδιά. Αποτελούν τη σύνδεσή τους με την οικογένεια και δημιουργούν κλίμα εμπιστοσύνης και οικειότητας ανάμεσά σας.
7. Οργανώστε προεόρτιες ή γιορτινές επισκέψεις σε δικούς σας ανθρώπους που δεν βλέπετε συχνά. Μπορεί να είναι επίσκεψη σε παππούδες και γιαγιάδες, νονούς, άλλους συγγενείς, φίλους. Εξηγήστε στα παιδιά γιατί είναι σημαντικό να μοιραζόμαστε στιγμές με τους ανθρώπους.
8. Προγραμματίστε μια ωραία οικογενειακή έξοδο με την ευκαιρία των γιορτών. Μπορεί να είναι ένα χριστουγεννιάτικο έργο στο σινεμά ή ένα θεατρικό έργο ή μια βόλτα στην πόλη ή οτιδήποτε σας ενώνει και σας ευχαριστεί, αρκεί να είναι μια αυστηρά οικογενειακή υπόθεση.
9. Απολαύστε τα παιδιά σας όσο μπορείτε όπου μπορείτε. Απολαύστε την παρέα τους στον καναπέ και στο τζάκι – ακόμη κι αν η λέξη παρέα αποδίδει τους… καβγάδες τους για ένα παιχνίδι- στις βόλτες και τις εξόδους. Χουχουλιάστε μαζί τους, δείτε ταινία, παίξτε επιτραπέζια, μιλήστε για αυτά και για τη δική τους ζωή.
10. Φτιάξτε μαζί τους τις αναμνήσεις τους. Μιλήστε τους για τα πρώτα τους Χριστούγεννα, για όσα έκαναν ως μωρά, για το πώς χαίρονταν ή φοβούνταν με το δέντρο, τον Άγιο Βασίλη, τους πολλούς συγγενείς. Μοιραστείτε τις κοινές σας αναμνήσεις από τα περασμένα Χριστούγεννα και δείτε φωτογραφίες – είναι ωραίο κάθε χρόνο να μιλάμε για όλα αυτά που ζήσαμε τα προηγούμενα Χριστούγεννα, να ξαναθυμόμαστε τα συμβάντα μιας ευτυχισμένης Πρωτοχρονιάς, ενός όμορφου ταξιδιού. Όλα όσα γίνονται λόγος και έκφραση, παραμένουν στη μνήμη καλύτερα – και φυσικά στην καρδιά μας…