Ο αυτισμός είναι μία αναπτυξιακή διαταραχή, η οποία αναγνωρίσθηκε τη δεκαετία του 1940 από τον Hans Asperger και τον Leo Kanner. Και οι δύο αυτοί μελετητές αναφέρθηκαν σε μια ομάδα παιδιών που είχαν α) προβλήματα στις επικοινωνιακές τους δεξιότητες (λεκτικές και μη λεκτικές) και στη φαντασία, δηλαδή στην κοινωνική αλληλεπίδραση, β) έντονη προσκόλληση και εμμονή σε συγκεκριμένα αντικείμενα ή μέρη αυτών ή και σε συγκεκριμένες ασχολίες, γ) έντονες αντιδράσεις και αντιπάθεια σε κάθε αλλαγή του χώρου ή και του προγράμματός τους. Το όνομα που έδωσαν στη διαταραχή αυτή, «αυτισμός», προέρχεται από την ελληνική λέξη «εαυτός», καθώς τα άτομα που βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού δείχνουν να είναι «βυθισμένα» σε έναν δικό τους μοναδικό κόσμο. Ακόμη, από έρευνες προκύπτει πως λίγο πάνω από το 1% του γενικού πληθυσμού έχει αυτισμό με αναλογία αγοριών-κοριτσιών 4 προς 1.
Αίτια: Τα ακριβή αίτια που ευθύνονται για τη διαταραχή του αυτιστικού φάσματος ακόμη δεν έχουν βρεθεί με απόλυτη ακρίβεια. Ωστόσο, γίνονται πολλές σχετικές έρευνες και μελέτες για να δώσουν απάντηση σε αυτό το μυστήριο. Ως τώρα έχει βρεθεί πως κάποιες μεταβολές στη δομή του εγκεφάλου φαίνεται να συνδέονται με χαρακτηριστικά της κλινικής εικόνας του αυτισμού. Ακόμη, η επιστήμη της γενετικής υποψιάζεται πως πιθανώς για την εμφάνιση της αυτιστικής διαταραχής να οφείλονται σε κάποια γονίδια και διεξάγει περαιτέρω έρευνες για να επιβεβαιώσει την υπόθεσή της. Δυστυχώς, όμως, δεν μπορούμε να δώσουμε μια σαφή και σίγουρη απάντηση προς το παρόν, μιας και ακόμη οι έρευνες βρίσκονται σε πρώιμο στάδιο.
Βρέφη στο φάσμα του αυτισμού: Το ερώτημα είναι «Μπορούμε να υποψιαστούμε εάν το παιδί μας ανήκει στο αυτιστικό φάσμα από τη βρεφική ηλικία;». Ο αυτισμός μπορεί να εντοπιστεί από τη βρεφική ηλικία, δηλαδή πριν τους 18 μήνες. Ο κάθε κλινικός γνωρίζει πόσο πολύτιμη είναι η διάγνωση όσο το δυνατό νωρίτερα για πιο αποτελεσματική θεραπευτική παρέμβαση. Τα συμπτώματα που μας οδηγούν στο συμπέρασμα πως το παιδί μας έχει αυτισμό, σύμφωνα με τους συγγραφείς, αναφέρονται στην απουσία ή στην ανεπάρκεια του βρέφους στις ακόλουθες συμπεριφορές:
-οπτική επαφή και χαμόγελο στα πλαίσια της αλληλεπίδρασης
-απάντηση σε μια οικεία φωνή
-δείξιμο με το δάχτυλο
-παιχνίδι μίμησης και προσποίησης
-κίνηση του σώματος προς τον οικείο ενήλικα, τη στιγμή που εκείνος το παίρνει στα χέρια.
Ο Sauvage (1995) καταγράφει ορισμένα από τα χαρακτηριστικά που εμφανίζουν συχνότερα κατά τα δύο πρώτα χρόνια της ζωής τα παιδιά που βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού:
0-6 μηνών:
-Αδιαφορία στους ήχους (εντύπωση κωφότητας)
-Ανωμαλίες στο βλέμμα, πχ παροδικός στραβισμός
-Ασυνήθιστη συμπεριφορά ( δηλαδή να είναι υπερβολικά ήρεμο ή σε υπερβολική διέγερση)
-Διαταραχές στον ύπνο και στη θρέψη
-Ασυνήθης στάση προσμονής στο αγκάλιασμα (Πιθανή αντίδραση είναι ακόμη κι η οπισθοχώρηση, δηλαδή το «μάζεμα», των άνω άκρων τους)
-Ασυνήθης στάση σώματος στην αγκαλιά των γονέων
6-12 μηνών:
-Μοναχικές δραστηριότητες (Πχ παιχνίδι με τα δάχτυλα και τα χέρια μπρος στα μάτια, ταλαντεύσεις. Γενικά, έλλειψη ανάγκης για αλληλεπίδραση.)
-Λανθασμένη χρήση των αντικειμένων (Πχ μπορεί να περιστρέφουν και να ασχολούνται μόνο με τη μία ρόδα στο αυτοκινητάκι ή μπορεί να προσκολλώνται στην επιφάνεια ενός αντικειμένου ξύνοντας ή τρίβοντάς την)
-Απουσία ενδιαφέροντος για τα άτομα στο χώρο (Δεν έχουν την ανάγκη για επαφή. Μπορούν να απασχολούνται με ένα αντικείμενο για ώρες και να μην αναζητήσουν μια ανθρώπινη παρουσία.)
-Αδυναμία προσανατολισμού σε οικεία φωνή (Συνήθως αναζητούν τη φωνή όταν την αντιλαμβάνονται σε διαφορετικό επιτονισμό, πχ να ακούγεται μελωδικά. Αντίθετα, είναι ευαίσθητα στους ελάχιστους ήχους που δεν έχουν ανθρώπινη προέλευση.)
-Έλξη από τη μουσική (Δείχνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη μουσική, τα τραγούδια και τους μελωδικούς ήχους)
-Λίγες ή καθόλου φωνητικές εκπομπές (Αργούν να βαβίσουν τα παιδιά αυτά και δε συμμετέχουν ενεργά σε φωνητικά παιχνίδια)
-Κινητικές ιδιαιτερότητες (υποτονία ή υπερτονία, υποδραστηριότητα ή υπερβολική κι ανεξήγητη διέγερση)
-Καθυστέρηση στη βάδιση
1-2 ετών:
-Απουσία του λόγου (Πιθανώς να έχει μείνει στο στάδιο του βαβίσματος ή να παράγει άναρθρες κραυγές και ήχους)
-Φτωχά παιχνίδια (Τα παιχνίδια τους στερούνται συμβολισμού και φαντασίας και είναι μοναχικού τύπου)
-Στερεοτυπίες και εμμονές στις κινήσεις τους και στο πρόγραμμα της καθημερινότητάς τους (Πχ μπορεί μια στερεοτυπική χειρονομία των χεριών ή των ποδιών τους να την παρακολουθούν με μεγάλο ενδιαφέρον για αρκετή ώρα)
-Παρατηρείται να διατηρούν ορισμένα πολύ ζωντανά ενδιαφέροντα για κινήσεις, φωτισμούς, μουσική…
-Βάδιση στις μύτες των ποδιών ή βάδιση σαν κούκλα
-Ορισμένα παιδιά που βρίσκονται στο αυτιστικό φάσμα παρουσιάζουν και επιθετικές ή αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές
Γενικότερα χαρακτηριστικά που προδίδουν πιθανή αυτιστική διαταραχή:
Οι διαταραχές του βλέμματος αποτελούν έναν πολύτιμο και πρώιμο δείκτη, μερικές φορές ήδη κι από τον δεύτερο μήνα:
-Απουσία βλεμματικής επαφής
-Περιφερικό βλέμμα
-Διαπεραστικό βλέμμα, με προσαρμογή πολύ πίσω από το επίπεδο των ματιών του άλλου
-Εφήμερος και παροδικός στραβισμός
-Απλανές βλέμμα
-Βλέμμα «σκληρό», υπερδιεισδυτικό
Τέλος, μετά τον 8ο μήνα, παρατηρείται μια διαβάθμιση στην αποφυγή της σύλληψης και του αγγίγματος:
-Συλληπτική αδράνεια: δεν δείχνουν με τα χέρια τους τι θέλουν, αλλά μια ελαφριά προώθηση του στήθους προς το αντικείμενο, για παράδειγμα, δείχνει την πρόθεσή τους.
-Ακουμπούν με ένα απαλό άγγιγμα με την άκρη των δαχτύλων τους την επιφάνεια ενός αντικειμένου
-Πιάνουν με την παλάμη τους το αντικείμενο για λίγο, το οποίο στη συνέχεια αμέσως απορρίπτουν και το πετούν
-Άτυπη μορφή λαβής που θυμίζουν λεπτή πένσα. Το αντικείμενο πιάνεται, για παράδειγμα, ανάμεσα στο μικρό δάχτυλο και το μέσο ή μέσα στο κενό μεταξύ των δαχτύλων.
Η Μαριάννα Καψαμπέλη είναι λογοθεραπεύτρια, mkapsabeli@yahoo.com
