Οι γονείς της Βιργινίας και της Καρολίνας πρέπει να απουσιάσουν το ίδιο δεκαήμερο για τις επαγγελματικές υποχρεώσεις τους. Τα κορίτσια πηγαίνουν να μείνουν στα Βίλια, στο αγρόκτημα της Αμερικανίδας γιαγιάς τους, η οποία έχει ταξιδέψει από την Τουλούζη ως τη Σαραγόσα με το μηχανάκι της, έχει ζήσει τα γεγονότα τον Μάη του ’68 στο Παρίσι, έχει φίλες από την Ιαπωνία και τη Σουηδία. Όταν φτάνουν στο αγρόκτημα τα κορίτσια μαθαίνουν ότι η γιαγιά ξεκίνησε μαθήματα αραβικών με δάσκαλο έναν καινούργιο φίλο, τον Λιβανέζο γείτονα ο οποίος εκτρέφει άλογα. Μέσα στο δεκαήμερο τα κορίτσια θα κάνουν μια ακίνητη βόλτα με το παλιό μηχανάκι, θα χορέψουν χορό της κοιλιάς, θα στήσουν στον κήπο ινδιάνικη σκηνή, θα βρουν φωτογραφίες του παππού από την Αφρική και θα αναρωτηθούν αν εκμεταλλεύτηκε τους ιθαγενείς για να πλουτίσει.

Με αφορμή το νέο της βιβλίο “10 μέρες στην τρελογιαγιά”, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, το Τaλκ μίλησε με τη συγγραφέα Λώρη Κέζα.

Καλησπέρα, Λώρη. Ας μιλήσουμε για τις «10 μέρες στην τρελογιαγιά». Πώς σου ήρθε στο μυαλό αυτή η ιστορία και θέλησες να τη μοιραστείς με τους μικρούς αναγνώστες; 

Συνέχεια φτιάχνω ιστορίες, στις πιο απίθανες καταστάσεις, για αγνώστους. Για παράδειγμα πληρώνω στο ταμείο του σούπερ μάρκετ και φτιάχνω μια ιστορία για τον ταμία. Στην Τρελογιαγιά οι χαρακτήρες είναι οι πιο προφανείς, οι πιο κοντινοί στη ζωή μου. Τα δυο κοριτσάκια μοιάζουν πολύ στις κόρες μου όπως επίσης μοιάζουν στην αδελφή μου και σε μένα όταν είχαμε την ίδια ηλικία, εκεί λίγο πριν από την εφηβεία. Ήθελα να μιλήσω για τους ξένους, για την ενσωμάτωση, για την επικοινωνία, για τα σύνορα. Ήθελα να μιλήσω για το πόσο ενδιαφέρουσα γίνεται η ζωή όταν προσγειωνόμαστε σε ένα άλλο σύμπαν, της Ασίας ή των ινδιάνων της Αμερικής, πόσο συναρπαστικό είναι να μπαίνουν στην καθημερινότητά μας στοιχεία άλλων πολιτισμών.

Αφιερώνεις το βιβλίο στην τρελο-μητέρα σου. Εκείνη ήταν η έμπνευση για την περσόνα της τρελογιαγιάς; 

Η τρελογιαγιά έχει γνωρίσματα της μητέρας μου, με τα σπαστά ελληνικά, με τις παράξενες φίλες, με την αισιόδοξη αντίληψη για τη ζωή. Μου έλεγε πάντα να φεύγω, να γνωρίζω άλλους τόπους, να είμαι ανοιχτή με τους ανθρώπους και να περιφρονώ τα υλικά αγαθά. Το αγρόκτημα στο οποίο ζει η Τρελογιαγιά είναι συμβολικά ένας περίκλειστος κόσμος όπου όλοι αισθάνονται ασφαλείς. Καλλιεργεί το μποστάνι της όπως ο Αγαθούλης του Βολταίρου, είναι σε μια φάση ηρεμίας και ωριμότητας.

Γιατί επέλεξες να την τοποθετήσεις στα Βίλια, ενώ την κατοικία των μικρών ηρωίδων σου στην Κυψέλη;

Στην Κυψέλη υπάρχει ένα κοινωνικό μωσαϊκό που μου αρέσει πολύ. Είναι ταξικό και φυλετικό, με ηλικιωμένες αστές να πηγαίνουν στο μανάβικο με μαλλί κομμωτηρίου τούρλα, με αντροπαρέες ασιατών, με φοιτητές που καπνίζουν στα σκαλάκια των πολυκατοικιών, με εργένηδες που ντύνονται ατσαλάκωτοι χρηματιστές, με τυπικές ελληνικές οικογένειες, με άγνωστους ποιητές και γνωστούς καλλιτέχνες. Μου αρέσει αυτό το πολύβουο περιβάλλον σε αντιδιαστολή με το ήσυχο αγρόκτημα. Βεβαίως στο βιβλίο αφαιρούνται οι λεπτομέρειες αλλά ελπίζω ότι μένει η αίσθηση, από την θορυβώδη, εξωστρεφή πόλη, στη ζεν εξοχή.

Η γιαγιά πάει τις εγγονές της «βόλτες του μυαλού». Πόσο σημαντικές είναι αυτές για ένα μικρό παιδί;

Τα παιδιά έχουν όλη τη ζωή μπροστά τους, μπορούν να ονειρεύονται, να φαντάζονται, να κάνουν σχέδια, να βάζουν στόχους. Πάνε με το μυαλό τους όπου θέλουν. Αυτό είναι προνόμιο της παιδικής ηλικίας, τα πολλά ενδεχόμενα, τους ανοιχτούς ορίζοντες. Με τις βόλτες της Τρελογιαγιάς μπαίνουν στη θέση κάποιου άλλου για να ζήσουν κάτι συναρπαστικό.

Απαγορεύεται το απαγορεύεται. Πόσο μπορεί ένα παιδί που μεγαλώνει το 2017 να κατανοήσει τι συνέβη τον Μάη του 1968 στο Παρίσι; Και γενικότερα το πνεύμα των 60’s μέσα στο οποίο είναι γαλουχημένη η τρελογιαγιά; 

Η παιδαγωγική μέθοδος που προβάλλω είναι να δίνουμε στα παιδιά την εντύπωση ότι κάνουν αυτό που θέλουν ενώ στην πραγματικότητα κάνουν αυτό που εμείς θέλουμε. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία, ο γονιός, ο ενήλικας είναι ο αρχηγός της οικογένειας και παίρνει τις τελικές αποφάσεις. Δεν χρειάζεται αυταρχισμός αλλά διπλωματία. Όσον αφορά τα ιστορικά γεγονότα, όπως ο Μάης του΄68, μένοντας στα βασικά, μπορούμε να μιλήσουμε για το νόημα αυτής της εξέγερσης, η οποία δεν οδήγησε σε κάποια αλλαγή σε θεσμικό επίπεδο.

«Γιαγιά, σταμάτα, ντρέπομαι να σε βλέπω έτσι», λέει η μικρή πρωταγωνίστρια στη γιαγιά της, όταν εκείνη χορεύει ξέφρενα. Ακόμα και τα παιδιά της τρελογιαγιάς, ενήλικες πλέον, έχουν θέματα με τη συμπεριφορά της μητέρας τους. Πόσο έντονα και κυρίως πώς περνούν στα παιδιά οι κοινωνικές νόρμες και ο καθωσπρεπισμός και μπορούν να ντραπούν για μια μη-κανονικότητα στην οικογένειά τους; 

Τα παιδιά θέλουν να μοιάζουν με τον πολύ κόσμο ακόμη κι όταν έχουν την υποψία ότι ο πολύς κόσμος είναι βαρετός και ανούσιος. Χρειάζεται μια απόσταση, χρειάζεται ωριμότητα για να αποδεχτεί κάποιος ότι το διαφορετικό είναι αποδεκτό. Η δική μου τραυματική εμπειρία ήταν που κάποτε δεν με άφησαν να πάω στις μυροφόρες στον Επιτάφιο. Προέρχομαι από μεικτή οικογένεια, ορθοδόξου με καθολική, αλλά σε εκείνη την ηλικία εμένα μου φαινόταν συναρπαστικό να ακολουθώ τον παπά στη λιτανεία. Εκ των υστέρων είδα ότι οι μη-κανονικότητες ανήκουν σε ένα σύνολο κανονικότητας και συμβιβάστηκα με τις καταβολές μου.

Γιατί θα πρότεινες σε μια οικογένεια να ζήσει μια… ανάποδη μέρα, όπως η γιαγιά με τα κορίτσια;  

Θα πρότεινα μια ζωή ανάποδα ή έστω πολλές δοκιμές για τα ανάποδα. Μέσα από την αφήγηση προκύπτει ότι αυτό που για τον ένα είναι ανάποδο, για τον άλλο είναι ορθό και καθένας έχει επιχειρήματα. Για παράδειγμα η τρελογιαγιά αναφέρεται στα τιμόνια, κάποιες χώρες τα έχουν αριστερά, κάποιες δεξιά. Όλοι έχουν ιστορικό αφήγημα, είτε παραπέμπει στον αναβάτη του αλόγου που κρατούσε την ασπίδα στο αριστερό χέρι ή στον καροτσέρη που είχε το καμουτσίκι στο δεξί. Τελικά ανάποδο δεν υπάρχει.

Το ερώτημα αν ο παππούς Δημήτρης ήταν καλός ή κακός (τουλάχιστον ως λευκός αποικιοκράτης στο Βελγικό Κονγκό) δεν απαντάται. Εύλογα όμως, η χήρα του και οι εγγονές του δεν μπορούν να δεχτούν ότι ήταν σφαγέας. Όταν έγραφες το βιβλίο, είχες σκεφτεί ποιος ήταν ο Δημήτρης Δρόσος; Έχεις απάντηση στο ερώτημα τι έκανε ο παππούς στην Αφρική;  

Όχι και αυτό είναι ένα από τα κεντρικά ζητήματα του βιβλίου. Στις οικογένειες υπάρχουν μυστικά, όλοι έχουμε μυστικά, έχουμε μια δική μας ζωή που ενίοτε είναι η «προσωπική ζωή». Είναι επιτακτική η ανάγκη μου να πω στα παιδιά ότι οι ενήλικες έχουν όλοι τα δικά τους μυστικά που δεν είναι απαραιτήτως αμαρτωλά. Κάθε άνθρωπος έχει την ιστορία του και μοιράζεται με τους οικείους του όσα εκείνος θέλει να μοιραστεί. Η τρελογιαγιά έχει το δικό της μυστικό, που αποκαλύπτεται στις τελευταίες σελίδες επειδή η ίδια θέλει να το μοιραστεί. 

Το βιβλίο θίγει αρκετά ζητήματα κανόνων και ηθικής. Γιατί επέλεξες να του δώσεις αυτή τη… φιλοσοφική χροιά; 

Αυτό που θέλω να μοιραστώ με τους αναγνώστες είναι η σχετικότητα της ηθικής και των κανόνων. Ένα παράδειγμα, που δεν υπάρχει στο βιβλίο, αλλά το συζητώ στις παρουσιάσεις με το κοινό, αφορά μια εικασία. Ας πούμε ότι έχει γίνει μια καταστροφή, πόλεμος, σεισμός ή κάτι τραγικό και η γιαγιά έχει ξεμείνει από τρόφιμα. Θέτω στο κοινό το ερώτημα αν είναι σωστό να πάει να κλέψει τρόφιμα από την αποθήκη του γείτονα επειδή οι εγγονές είναι τρεις μέρες νηστικές και κλαίνε από την πείνα. Το έγκλημα της κλοπής παίρνει αίφνης μια άλλη διάσταση, που όλοι δικαιολογούν ως σωστή πράξη.

Το βιβλίο πραγματεύεται τη διαφορετικότητα και την ξενοφοβία. Πιστεύεις ότι οι νέες γενιές Ελλήνων αποδέχονται ευκολότερα το διαφορετικό ή έχουμε πολύ δρόμο ακόμα μπροστά μας να διανύσουμε μέχρι να πάψουμε να είμαστε ρατσιστές; Αν πάψουμε ποτέ…

Κάθε εποχή γεννά τους δικούς της ρατσισμούς και αυτό συνδέεται τόσο με τα οικονομικά δεδομένα και τις ανάγκες ανάπτυξης των κοινωνιών όσο και με συμπλέγματα της ανθρώπινης φύσης. Χωρίς ρατσισμό στην αρχαία Ελλάδα δεν θα υπήρχαν δούλοι στα λατομεία του Λαυρίου, που έβγαλαν το ασήμι για τις τριήρεις. Χωρίς ρατσισμό δεν θα υπήρχαν δωρεάν εργατικά χέρια στον αμερικανικό Νότο. Πάνω στην οικονομική εκμετάλλευση χτίζονται πολλά ιδεολογήματα, για το χρώμα του δέρματος, για την κοινωνική καταγωγή, για την γεωγραφική προέλευση. Ταυτόχρονα καταγράφεται ιστορικά μια ανθρώπινη ανάγκη να υπάρχει κατώτερο ον. Είναι τρόπος ώστε να γίνεται πιο εύκολη η αντοχή στο ανώτερο. Περιφρονώντας έναν αλλοδαπό που δουλεύει ως υπηρετικό προσωπικό, ορισμένοι εξισορροπούν το αίσθημα μειονεξίας απέναντι σε όσους έχουν συσσωρευμένο πλούτο.  Παρατηρώ κάτι ακόμα. Στην προσπάθεια να αποδείξουμε ότι δεν είμαστε ρατσιστές, φτιάχνουμε έναν άλλο ρατσισμό. Αναφέρομαι στην μανία να αποκαλούμε «Έλληνες» άτομα που έχουν έρθει από άλλες χώρες, σαν να είναι τιμητικό να αποσιωπούμε την εθνικότητα καταγωγής. Ένας μπασκετμπολίστας με νιγηριανούς γονείς, γεννημένος και μεγαλωμένος στην Ελλάδα είναι «Νιγηρέλληνας» όπως οι Έλληνες που μετανάστευσαν στις ΗΠΑ είναι «Ελληνοαμερικανοί». Είναι πολύ ρατσιστικό να απονέμουμε εθνικά παράσημα με την απαίτηση να αρνηθεί κάποιος την καταγωγή του.

Οι κόρες σου τι είπαν όταν διάβασαν το βιβλίο σου; 

Μεταφέρω επακριβώς τις απαντήσεις. Βιολέτα: «Μου αρέσει πολύ, τι άλλο να πω; Μου αρέσει που έχει χιούμορ, ξέρω ‘γώ; Είναι καλύτερο από τα προηγούμενα». Ιζαμπέλα: «Τίποτα. Αφού δεν το έχω διαβάσει».

Τι έχουμε τώρα να περιμένουμε από τη Λώρη Κέζα ως συγγραφέα παιδικών βιβλίων; 

Έχω τελειώσει ένα ακόμα παιδικό μυθιστόρημα, που εκτυλίσσεται στη Σικελία και την Τήνο και έχει τίτλο «Πέφτει η νύχτα στο Παλέρμο». Τον Οκτώβριο θα κυκλοφορήσει ένα εικονογραφημένο παραμύθι για παιδιά 6 ετών με τίτλο «Σε ανοίγω, σε κλείνω». Γράφω επίσης ένα μυθιστόρημα ενηλίκων, με ήρωα ένα συνταξιούχο βιοτέχνη και πέντε γυναίκες τις οποίες κατασκοπεύει. Μέσα από τις ζωές τους παρουσιάζονται παθογένειες της χώρας και όλα αυτά συνδέονται με την ερωτική ζωή των ηρώων του βιβλίου.

Ευχαριστώ για τον χρόνο σου.

Κι εγώ ευχαριστώ, για τον χρόνο και για τις ωραίες ερωτήσεις.