Πριν από λίγες μέρες βρέθηκα να χαλαρώνω σε μια από τις παραλίες της Αθήνας. Καθώς ατένιζα το γαλάζιο και έπινα τον καφέ μου, κρυμμένη κάτω από την ομπρέλα, άκουσα μια ξαφνική τσιρίδα! «Μαμά βαριέμαι!» Έστρεψα το βλέμμα και αντίκρισα μια μητέρα πανικόβλητη να προσφέρει ένα σακί με παιχνίδια στον μικρό μπόμπιρα και ένα ροδάκινο, μαζί με ένα κινητό τελευταίας τεχνολογίας, που υποσχόταν ατελείωτες ώρες υπνωτισμού. Παραδίπλα καθόταν μια κυρία ανέμελη, διάβαζε το βιβλίο της, πού και πού κοιτούσε προς την ακτή χαμογελώντας… Ξαφνικά ένα κοριτσάκι την πλησίασε και της είπε, «μαμά, κοίτα βρήκα άλλο ένα κοχυλάκι!», της το έδωσε και επέστρεψε στις ανασκαφές της…Δύο μαμάδες και δύο παιδιά, νήπια, στην ίδια παραλία, την ίδια στιγμή… Και όμως τόσο μεγάλη η διαφορά στο σκηνικό!
Θυμήθηκα τον αναπτυξιακό ψυχολόγο-ψυχαναλυτή Adam Phillips, ο οποίος, σε ένα από τα υπέροχα ψυχαναλυτικά δοκίμιά του για την πλήξη, προσπαθεί να μας θυμίσει, μεταξύ πολλών άλλων, την έντονη ανία της παιδικής ηλικίας και τους διάφορους εξορκισμούς της πλήξης, είτε από τα παιδιά είτε από τους γονείς τους… Έφερα στο μυαλό μου εκείνα τα καλοκαιρινά μεσημέρια στο νησί που επέστρεφα από το μπάνιο με τη γιαγιά και έτρωγα του σκασμού, εκείνη έπεφτε για ύπνο επιβάλλοντας και σε μένα την μεσημεριανή σιέστα. Αλλά που εγώ ξάπλωνα δίχως διάθεση, στριφογύριζα στο κρεβάτι με μια διάχυτη αεικινησία και με μια ασίγαστη ένταση. Βαριόμουν; Το σίγουρο είναι πως την έβρισκα την άκρη. Ή κοιμόμουν ή αφηνόμουν στην μαγεία της παιδικής φαντασίας και χανόμουν στο άχρονο του εσωτερικού μου κόσμου. Η γιαγιά μου σχεδόν ροχάλιζε και αυτή της η σιγουριά πως θα την βρω την άκρη μου, γιατί ήξερε πως δεν ήθελα να κάτσω μέσα ούτε λεπτό, με ηρεμούσε…
Ο Adam Phillips παρατηρεί πως η ψυχανάλυση εφιστά την προσοχή περισσότερο στον ασθενή που πλήττει και σπανιότερα στον συνήθη φόβο του ενηλίκου ότι θα πλήξει, ενώ ελάχιστα έχουν γραφτεί για την καθημερινή εμπειρία πλήξης του παιδιού. Συχνά βλέπουμε παιδιά που δεν πλήττουν ποτέ και ακόμα πιο συχνά παιδιά που δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να πλήττουν. Το παιδί που πλήττει, βρίσκεται σε μια αναμονή μιας ευχάριστης εμπειρίας που θα ξορκίσει το κενό της δεδομένης στιγμής, ένα κενό που κρύβει μέσα του τον φόβο της μοναξιάς… Το παιδί, φυσικά και έχει ανάγκη τον ενήλικο να αφουγκραστεί και να καθησυχάσει αυτήν την εμπειρία, χωρίς όμως να την σαμποτάρει με έναν ψυχαγωγικό περισπασμό. Μπορεί απλά να είναι δίπλα του, να διαβάζει ένα βιβλίο, να κάνει ότι τον ευχαριστεί, και να αφήσει το παιδί να ασχοληθεί με κάτι δικό του…
Πριν κάποιους μήνες ήρθε στο γραφείο μου μια μητέρα γεμάτη πανικό «ο γιος μου εδώ και κάποιες μέρες θέλει να παίζει μόνος και δεν ανταποκρίνεται στα ερεθίσματα που του προσφέρω, είναι μόνο 2,5 χρονών… και τις στιγμές που βλέπω πως βαριέται γίνεται τόσο αντιδραστικός μαζί μου σε κάθε μου προσπάθεια να τον διασκεδάσω». Η πλήξη του παιδιού ξεκινά ως μια κανονική κρίση στην ικανότητά του να είναι μόνο του με την μητέρα του παρούσα. Η ικανότητά του παιδιού να πλήττει αποτελεί ένα αναπτυξιακό επίτευγμα! Όταν πλήττει δεν είναι ακριβώς πως περιμένει κάποιον άλλον αλλά τον ίδιο τον εαυτό του. Είναι σημαντικό να πάρει όσο χρόνο χρειάζεται για να ανασύρει όλα όσα έχει συλλέξει, από το οικογενειακό περιβάλλον μέσα στον προσωπικό του κόσμο και να αναπτύξει την ικανότητα να δημιουργήσει με αυτά.
Είναι φοβερό. H πλήξη του παιδιού αναγνωρίζεται συχνά ως ανικανότητα και απορρίπτεται ως δυνατότητα. Είναι πραγματικά αποκαλυπτικό το συναίσθημα που ξυπνά στους ενηλίκους η πλήξη του παιδιού. Η κυρία στην παραλία με τα παιχνίδια, το βερίκοκο και το κινητό έμοιαζε σαν να είχε βγει μόλις από το δικαστήριο με την κατηγορία της αποτυχημένης διασκεδάστριας. Θαρρείς και υπάρχει κάπου γραμμένος ο νόμος, μετά από απόφαση των ενηλίκων, πως η ζωή του παιδιού πρέπει να είναι , ή να φαίνεται ότι είναι, πάντα ενδιαφέρουσα.
Η αποδοκιμασία με την οποία αντιμετωπίζεται η πλήξη του παιδιού μπορεί να το μπερδέψει και να το καταπιέσει σε πολύ μεγάλο βαθμό! Όταν πλήττουμε θέλουμε τον χρόνο μας! Το παιδί δεν πρέπει να ενδιαφέρεται αλλά να μάθει τι το ενδιαφέρει!
Τώρα θα μου πείτε, τι πρέπει να κάνουμε; Να δίνουμε ερεθίσματα στο παιδί; Να παίζουμε μαζί του; Να το αφήνουμε μόνο; Η απάντηση είναι δεν είναι σίγουρα απλή, εξαρτάται από πολλούς παράγοντες! Αν το παιδί που πλήττει δεν μπορεί να έχει αρκετά καλή διάθεση ή χρησιμοποιεί τον ενήλικο ως ένα μέσο για να γεμίσει το κενό της μοναξιάς, θα υπάρξει μια πρόωρη φυγή από την αβεβαιότητα αλλά ο εσωτερικός του κόσμος δεν θα κερδίσει ένα ακόμα λιθαράκι στα θεμέλιά του. Το παιδί πρέπει να αντέξει τη διαδικασία του πένθους, στα σημαντικά και ασήμαντα γεγονότα της ζωής, για να μεγαλώσει… Η πλήξη είναι ένα από αυτά τα πένθη της καθημερινής ζωής, μιας και το παιδί που πλήττει βιώνει σε όλο της το μεγαλείο την απώλεια του να «κάνει κάτι» τη στιγμή που τίποτα δεν είναι δελεαστικό!
Κανένας πανικός, αγαπητοί μου γονείς! Το παιδί θα επιβιώσει και χωρίς μια οκά παιχνίδια! Οι σύντομες αλλά έντονες πληκτικές καταστάσεις της παιδικής ηλικίας μοιάζει να αποτελούν αντιδράσεις σε κάποια μεγάλη απώλεια, αλλά είναι απλώς μια διακοπή, ύστερα από κάτι και μετά από κάτι άλλο! Για να επιτραπεί στο παιδί να έχει μια, όπως λέει ο παιδίατρος/ψυχαναλυτής Βίννικοτ, «ολόκληρη πορεία της εμπειρίας» θα πρέπει να μπορεί να αξιοποιήσει ένα περιβάλλον που θα του προτείνει πράγματα χωρίς να του τα επιβάλλει! Ένα περιβάλλον που δεν θα αποτρέπει την πραγματικότητα της επιθυμίας του παιδιού με μια εξαναγκαστική διατροφή! Να είστε εκεί χωρίς πανικό. Εξάλλου η παιδική φαντασία είναι αχόρταγη και βρίσκει παντού λιχουδιές να την ικανοποιήσουν!
Η Σουζάνα Παπαφάγου είναι κλινική ψυχολόγος, ομαδική- οικογενειακή ψυχοθεραπεύτρια. Θα τη βρείτε στο http://kaleidoskopiopsychis.blogspot.gr/
