Και ξάφνου, η πιο διάσημη κούκλα του κόσμου ‒και παράλληλα πιο κατακριτέα όσον αφορά τα φυλετικά/σεξιστικά πρότυπα που προωθεί‒ αποφάσισε με μια θεαματική της κίνηση να μιλήσει για αυτό που κανείς δεν τολμάει ποτέ να θίξει: ναι, τα αγόρια μπορούν να παίζουν και με κούκλες.

Μάλιστα, το αγοράκι που πρωταγωνιστεί στη νέα διαφήμιση της πιο ποθητής στον κόσμο κούκλας είναι ντυμένο με την τελευταία λέξη της μόδας, ένα αγοράκι in fashion και super stylish για να χρησιμοποιήσουμε τους όρους της αγοράς στην οποία κινείται ο μικρός πρωταγωνιστής.

Για τη νέα, συλλεκτική Barbie, η Mattel συνεργάστηκε με τον ιταλικό οίκο μόδας Moschino για να δημιουργήσει μια limited σειρά της κούκλας ντυμένης με τα τελευταία σχέδια της φίρμας και φυσικά με όλα τα απαραίτητα αξεσουάρ ‒ ντουλάπες φουλαρισμένες με τα λαμπερά ρούχα του οίκου, σακίδια πλάτης, κολιέ και πάει λέγοντας. Στα 30 δευτερόλεπτα που διαρκεί το clip της διαφήμισης το αγοράκι δηλώνει με έξαψη: «Η Moschino Barbie είναι τόσο τέλεια» και παίζει με την κούκλα μαζί με τις δύο φίλες του αφού πρώτα της έχει κρεμάσει στον ώμο την καπιτονέ τσαντούλα της με τη χρυσά αλυσίδα. Στην Ελλάδα, ακόμα και σήμερα, που το πρότυπο του καταπιεστικού πατέρα-σατράπη αποτελεί οριστικό παρελθόν, ο πατέρας ενός αγοριού θα πάθαινε σοκ αν έβλεπε τον κανακάρη του να πρωταγωνιστεί ή ακόμα χειρότερα να παίζει στο σπίτι με μια κούκλα. Για τους παππούδες, τις γιαγιάδες και το υπόλοιπο σόι δεν το συζητάμε, θα έπεφταν σε βαριά κατάθλιψη.

Οι fans του Youtube πάλι, ως εκπρόσωποι του νεανικού, του φρέσκου κομματιού της κοινωνίας, ξετρελάθηκαν χαρακτηρίζοντας τη διαφήμιση «καινοτόμα» και συγχρονισμένη με την εποχή της. «Παραλίγο να κλάψω» έγραψε στα σχόλια ένας θεατής ενώ ένας άλλος ζητωκραύγασε «Επιτέλους! 21ος αιώνας». Ένας τρίτος εξομολογήθηκε: «Συνήθιζα να παίζω με τις κούκλες της αδερφής μου ως παιδί, αλλά μετά ντρεπόμουν πολύ γι’ αυτό. Είμαι τόσο χαρούμενος που τώρα μπορούμε απλά να αφήσουμε τα παιδιά να είναι παιδιά». Τελικά ο αντίκτυπος της συγκεκριμένης διαφήμισης θεωρήθηκε θετικός και εξυμνήθηκε ως μια γροθιά στα σεξιστικά και έντονα φυλετικά στερεότυπα που επικρατούν στα παιχνίδια αλλά και στο στιλ των παιδιών – βλ. ροζ παραμυθένια πριγκίπισσα ή Darth Vader με σπαθί Star Wars.

Πολλοί αναρωτήθηκαν «δεν είναι λίγο ειρωνεία να μας τα λέει αυτά η Barbie με τη μέση-δαχτυλίδι, τα πόδια-καλάμια, τα χρυσαφένια μαλλιά και το πλούσιο μπούστο;» ή «δεν είναι λίγο ειρωνεία που το αγοράκι της διαφήμισης προβάλλει το πάθος για τη μόδα και το ακριβό στιλ;» Ισχύουν και οι δύο αμφιβολίες, αλλά από την άλλη απέχουμε παρασάγγας από την αγγελικά πλασμένη κοινωνία με τα ιδανικά πρότυπα και αξίες. Επίσης, πόσο ηθικό και θεμιτό είναι να εθίζονται τα αγόρια –όπως και όντως συμβαίνει‒ στα πολεμοχαρή παιχνίδια; Ή είναι ηθικό να γεμίζουμε τα δωμάτια των μικρών κοριτσιών με ατμοσίδερα, πλυντήρια ρούχων και καροτσάκια λαϊκής; Προφανώς η ταύτιση με το φύλο μέσα από τη μαμά σε πρώτη φάση να είναι απαραίτητη, αλλά η μαμά, εκτός από το να μαγειρεύει, είναι και εργαζόμενη. Ούτε βέβαια ο μπαμπάς λείπει όλη μέρα στον πόλεμο. Γι’ αυτό και δεν είναι λίγοι σήμερα οι γονείς που θεωρούν ότι η επαφή του μικρού αγοριού τους με τα αποκαλούμενα «κοριτσίστικα παιχνίδια» μπορεί να τους καλλιεργήσει την ενσυναίσθηση, την ευαίσθητη πλευρά του εαυτού τους, αλλά και να τους εκπαιδεύσει να γίνουν στο μέλλον τρυφεροί και ευγενικοί σύντροφοι και μπαμπάδες.

Ας πάρουμε λίγη απόσταση από το αγοράκι της διαφήμισης και ας παρατηρήσουμε τον δικό μας Γιωργάκη και τον κάθε Γιωργάκη της διπλανής πόρτας. Όταν βρεθεί σε πάρτι φίλης ή ξαδέρφης του θα παίξει και με το καρότσι και με το μωρό. Θα πάει στην κουζίνα-παιχνίδι και θα μαγειρέψει. Κι αν τα κοριτσάκια της παρέας κρατούν Pony και Barbie θα τις κρατήσει κι αυτός. Και δεν θα ανοίξει καμιά μύτη. Και γιατί να ανοίξει, εδώ που τα λέμε, αφού τα παιχνίδια δεν είναι δικά του αλλά της Ελενίτσας; Αν στη συνέχεια ρωτήσουμε τη δασκάλα του στον παιδικό σταθμό/ νηπιαγωγείο κατά πάσα πιθανότητα θα μας πει ότι όταν φτάνει η ώρα για τα παιχνίδια ρόλων και τα θεατρικά παιχνίδια ο πιτσιρικάς θα μαγειρέψει κι εδώ με τους φίλους και τις φίλες του και θα πάει το μωρό του στον γιατρό. Άλλωστε το αγόρι την έχει δει πολλές φορές την παραπάνω εικόνα με πρωταγωνιστή τον μπαμπά του, καμία ντροπή. Σε μια κοινωνία που έχει εξελίξει κατά πολύ τους ρόλους του πατέρα και της μητέρας τα παιχνίδια των παιδιών δεν θα έπρεπε να ακολουθούν αυτήν την αλλαγή προτύπων; Δηλαδή, τι; Να πάρει φέτος ο νονός στον Γιωργάκη μια Barbie; Barbie όχι, αλλά ένα σετ ξύλου κοπής με φρούτα και λαχανικά θα μπορούσε άνετα να αντικαταστήσει το τανκς.

Η κα Καψαλιάρη Αθανασία, ψυχολόγος (MSc), υποψήφια διδάκτωρ του Παντείου Πανεπιστημίου Αθηνών και μέλος του Πανελληνίου Ψυχολογικού Συλλόγου μάς έδωσε πιο συγκεκριμένα τα όρια και τις προεκτάσεις του ζητήματος.

«Το κατά πόσο ένα αγόρι μπορεί να παίζει με κούκλες εξαρτάται από μια σειρά παραμέτρων που αφορούν το ηλικιακό φάσμα του παιδιού, τη στιγμιαία συγκυρία, τη μορφή ή τις μορφές που λαμβάνει το παιχνίδι, τη συναισθηματική εμπλοκή κ.ο.κ. Ο λόγος που μας πειράζει λιγότερο όταν ένα κοριτσάκι παίζει με αγορίστικα παιχνίδια αφορά ένα σύνολο στάσεων που έχουν να κάνουν με τα στερεότυπα του φύλου και φόβους που μπορεί να ελλοχεύουν σχετικά με τη διαφορετικότητα. Είναι γεγονός ότι οι γονείς είναι περισσότερο αναστατωμένοι όταν δούνε το αγοράκι τους να έχει μια επίμονη ενασχόληση με κοριτσίστικα παιχνίδια. Αυτόματα έρχονται συγκρίσεις με τη δική τους εμπειρία, την κοινωνία και ανησυχούν για το μέλλον του. Στην πραγματικότητα, οι γονείς θα πρέπει να ανησυχήσουν όταν η ενασχόληση με παιχνίδια του αντίθετου φύλου δείχνει να παίρνει μια οργανωμένη, σταθερή μορφή που επεκτείνεται σε μια χρονική διάρκεια και ταυτόχρονα το παιδί αποκλείει παιχνίδια του φύλου του. Παράλληλα θα πρέπει να ανησυχούμε όταν το παιδί κυριαρχείται από έντονα συναισθήματα για παιχνίδια του αντίθετου φύλου, ακολουθεί δυσαρέσκεια και αδυναμία αναπλήρωσης από άλλα παιχνίδια ή έλλειψη να ενταχθεί σε παιχνίδι με παιδιά του φύλου του. Όταν το παιδί έχει περάσει τα τέσσερα έτη και υπάρχει μια τέτοια οργανωμένη κατάσταση τότε ίσως χρειαστεί οι γονείς να συμβουλευτούν κάποιον ειδικό. Στις μέρες μας υπάρχει υπερπληθώρα παιχνιδιών, κάτι που φυσικά συνδέεται με τον ευρύτερο σύγχρονο καταναλωτισμό. Στον σύγχρονο τρόπο ζωής υπάρχει μια τάση κυριάρχησης ακόμη και στο επίπεδο του παιχνιδιού. Συχνά, βλέπουμε παιδιά να ζητάνε επίμονα ένα παιχνίδι, μετά αυτή η επιμονή να ακολουθείται από κάποια άλλη και στο τέλος τα παιδιά να φτάνουν στο σημείο να έχουν ένα δωμάτιο γεμάτο παιχνίδια και να μην είναι ευτυχισμένα. Το να προσπαθούμε να κυριαρχήσουμε μέσω του αντικειμένου στην αντίληψη ενός παιδιού μπορεί να είναι βλαβερό, διότι του στερούμε τη χαρά της δημιουργίας και κυρίως στο να δομήσει κάτι δικό του. Σε κάποιους πολιτισμούς τα παιδιά εφευρίσκουν, δημιουργούν, αυτοσχεδιάζουν και φτιάχνουν ακόμη και δικά τους επιτραπέζια παιχνίδια. Αυτό είναι πολύ σημαντικό διότι ξεπερνούν την απόλυτη εξάρτηση από το αντικείμενο και συνάμα καλλιεργούν μια πιο υγιή σχέση με το περιβάλλον. Όσον αφορά τα αισθήματα τρυφερότητας που αναπτύσσονται από την ενασχόληση του αγοριού με κοριτσίστικα παιχνίδια, θα έλεγα, πως το δίλημμα και πάλι δεν βρίσκεται εκεί. Δηλαδή, η ενασχόληση ενός αγοριού λ.χ. με τα κουζινικά δεν σημαίνει ότι θα το κάνουν πιο ευαίσθητο στο μέλλον ως σύντροφο ή ως πατέρα, αλλά αυτό και πάλι θα εξαρτηθεί από ένα σύνολο παραγόντων. Με αυτό θέλω να τονίσω ότι η σχέση ‘‘παιχνίδι-παιδί’’ είναι απλώς ένα κομμάτι στο ευρύτερο πλαίσιο εντός του οποίου διαδραματίζονται οι ανθρώπινες σχέσεις. Είναι πάντως γεγονός ότι στις μέρες μας συρρικνώνονται οι διαχωριστικές γραμμές όσον αφορά τις διαφορές των φύλων. Σήμερα τα φύλα μοιράζονται περισσότερα προϊόντα, κοινές συμπεριφορές, κώδικα ενδυμασίας, περιποίηση σώματος κ.ο.κ. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει καθόλου ότι έχει μειωθεί ο φυλετικός διαχωρισμός, ο σεξισμός και η βία. Για να φτάσει ένα παιδί λ.χ. σε έναν σκληρό φυλετικό διαχωρισμό μέσα από τα παιχνίδια του μας δείχνει ότι έχει επηρεαστεί με τέτοιο τρόπο που το παιχνίδι αποτελεί ένα μέσο έκφρασης. Πολύ συχνά τα παιδιά μπαίνουν από νωρίς σε διαδικασίες σύγκρισης, έντονου ανταγωνισμού και καταναλωτισμού. Δεν είναι λοιπόν καθόλου τυχαίο που ακόμη και ακραία βίαια παιχνίδια βρίσκουν απήχηση στα παιδιά».