Κάθε χρόνο στις 14 Φεβρουαρίου ανθοπωλεία, ζαχαροπλαστεία, κοσμηματοπωλεία και πάσης φύσεως καταστήματα δώρων κοσμούν την πραμάτεια τους με καρδιές, ερωτιδείς, άνθη -κυρίως κόκκινα τριαντάφυλλα- και πάσης φύσεως αντικείμενα τα οποία ενισχύουν τις καταναλωτικές ορέξεις μας και αδειάζουν εν «ριπή οφθαλμού» τις τσέπες μας. Η πανήγυρις, όμως, αυτή των ερωτευμένων έχει μεγάλη ιστορία, «γέφυρα» ανάμεσα στον παγανιστικό και τον χριστιανικό κόσμο.
Ψάχνοντας την αλήθεια
Στην αρχαία Αθήνα, όταν ο χειμώνας άρχιζε να δύει (άλλοτε τον Ιανουάριο και άλλοτε τον Φεβρουάριο), εόρταζαν με λαμπρότητα τα Θεογάμια εις ανάμνησιν του έρωτος και των γάμων των ολυμπίων αρχόντων Διός και Ήρας. Ο μήνας αυτός -έβδομος ή και όγδοος του αττικού ημερολογίου- ο οποίος κάλυπτε τη χρονική περίοδο 22 Δεκεμβρίου-20 Φεβρουαρίου του δικού μας ημερολογίου ονομαζόταν Γαμηλιών (ο μήνας των γάμων) και ήταν αφιερωμένος στους πέντε γαμήλιους θεούς, τον Δία τον Τέλειο, Ήρα την Τελεία, την Αφροδίτη, την Πειθώ και την Άρτεμη, από τους οποίους εξηρτάτο η ευτυχής έκβαση του γάμου. Ιδιαίτερες, φυσικά, ήταν οι τιμές για τον Νεφεληγερέτη και τη σύζυγό του, η οποία ήταν η προστάτιδα-θεά του γάμου. Αργότερα, στη Ρώμη, επίσης τον Φεβρουάριο μήνα, εορτάζονται τα Λουπερκάλια προς τιμήν του Λούπερκους, θεού της γονιμότητας (ο Ρωμαίος Φαύνος ή Πάνας). Οι αρχές, λοιπόν, της άνοιξης σηματοδοτούν όχι μόνον τη γονιμότητα και τις χαρές της φύσης αλλά και των έμβιων όντων που βρίσκονται εντός της, μεταξύ των οποίων και ο άνθρωπος. Από τα Θεογάμια και τα Λουπερκάλια έως τη ρομαντική εορτή του Αγίου Βαλεντίνου έπρεπε να περιμένουμε την έλευση του χριστιανισμού και την οργάνωση της εορταστικής πολιτικής της Εκκλησίας· ο καθείς και οι θεοί του! Ας μην ξεχνάμε ότι οι περισσότερες από τις χριστιανικές γιορτές αντλούν την έμπνευσή τους από τους παγανιστικούς πανηγυρισμούς. Την πρώτη μνεία της ημέρας του δικού μας Αγίου Βαλεντίνου, ως εορτή των ερωτευμένων, τη συναντούμε στον 14ο αιώνα, στη γηραιά Αλβιόνα, όπου πίστευαν πως η 14η Φεβρουαρίου ήταν η μέρα κατά την οποία ζευγάρωναν τα πουλιά. Ο ποιητής και φιλόσοφος Geoffrey Chaucer (Τζέφρι Τσόσερ, π. 1343-1400), γνωστός για το έργο του The Canterbury Tales (Οι Ιστορίες του Καντέρμπουρι), είναι ο πρώτος που κάνει λόγο για τη γιορτή αυτήν των ερωτευμένων στο Κοινοβούλιο των πουλιών (έργο του 1382). Στους μεσαιωνικούς κώδικες των ιπποτικών ερώτων δεν χρειάζεται να φανταστούμε ούτε κόκκινα τριαντάφυλλα, ούτε αρώματα, ούτε κοσμήματα· τα δώρα των ερωτευμένων στην εποχή του Ριχάρδου Β΄ περιορίζονταν, ως επί το πλείστον, σε συμβολικές ανταλλαγές στιχουργικών πονημάτων. Δύο σπουδαίοι ποιητές του Μεσαίωνα, ο Othon de Grandson -ιππότης ξακουστός εκτός των άλλων- και λίγο αργότερα ο πρίγκιπας-ποιητής Κάρολος Α΄ της Ορλεάνης τίμησαν αρκούντως τον Άγιο Βαλεντίνο με το ποιητικό έργο τους.
Ο Χρυσός Μύθος
Από τον Χρυσό Μύθο (Legenda aurea) του αρχιεπισκόπου της Γένοβας, Jacopo da Voragine (Ιάκωβος ντε Βοραζίν, 1228-1298), είδος συναξαριού στο οποίο αφηγείται τη ζωή των χριστιανών μαρτύρων και αγίων, μαθαίνουμε ότι ο Βαλεντίνος αποκεφαλίστηκε το έτος 280, επί Κλαυδίου του Γότθου και κατόπιν διαταγής του τελευταίου με τον οποίον ο Βαλεντίνος είχε έρθει σε ρήξη, αρνούμενος να προσκυνήσει τους θεούς που λάτρευε ο Ρωμαίος αυτοκράτορας. Η συνομιλία αγίου και αυτοκράτορα, την οποία παραθέτει ο Βοραζίν, είναι κάτι παραπάνω από εύγλωττη: «Γιατί, λοιπόν, Βαλεντίνε [του λέει ο αυτοκράτορας], αρνείσαι τη λατρεία των θεών μας και μένεις προσκολλημένος στις δεισιδαιμονίες σου, χάνοντας έτσι τη φιλία που σου προσφέρω;– Αν είχες γνωρίσει τη χάρη του Θεού [του απαντά ο Βαλεντίνος] δεν θα μιλούσες έτσι και, δίχως καμιά αμφιβολία, θα απαρνιόσουν τα είδωλα και θα λάτρευες τον Κύριο των Ουρανών […] Οι θεοί σας δεν είναι παρά αξιοθρήνητα ανθρώπινα και αμαρτωλά πλάσματα». Η Legenda aurea δεν κάνει λόγο για προστασία ερωτευμένων, αλλά μόνον για την τυφλή θυγατέρα του Ρωμαίου αξιωματούχου, στον οποίον ο αυτοκράτορας εμπιστεύθηκε τη φύλαξη του αιχμάλωτου και η οποία βρήκε το φως της χάρη στον άγιο. Κατά τη διάρκεια της αιχμαλωσίας η κοπέλα, ονόματι Τζούλια, συμπάθησε πολύ τον Βαλεντίνο, ο οποίος με τρόπο εξαιρετικά ποιητικό τής περιέγραφε τον κόσμο που δεν είχαν αντικρίσει ποτέ τα μάτια της. Ένα βράδυ, όμως, σύμφωνα με την παράδοση (οι λεπτομέρειες διαφέρουν ανάμεσα στην προφορική παράδοση και τον Χρυσό Μύθο) που ξέρει τόσο καλά να ωραιοποιεί τα γεγονότα, οι περαστικοί είδαν ένα εκθαμβωτικό φως να βγαίνει από το κελί του φυλακισμένου και άκουσαν τη νεαρή Τζούλια να φωνάζει: «Τώρα βλέπω τον κόσμο ακριβώς όπως μου τον περιέγραφες!» Το θαύμα είχε συντελεσθεί, αλλά όταν ο απόηχός του έφτασε στα αυτιά του αυτοκράτορα εκείνος δεν δίστασε να διατάξει επί τόπου τη θανάτωση του αγίου που μαρτύρησε μαστιγωμένος επί ώρες από τους λεγεωνάριους για να αποκεφαλιστεί τελικά στη Βία Φλαμίνια στις 14 Φεβρουαρίου. Αν, όπως ψιθυρίζουν μερικοί, υπήρξε ειδύλλιο μεταξύ Τζούλιας και Βαλεντίνου κρίνουμε σκόπιμο να το αφήσουμε στη φαντασία του αναγνώστη.
Ο πάπας και ο άγιος
Γεγονός είναι ότι τον μάρτυρα Βαλεντίνο τον ανακήρυξε άγιο προστάτη των ερωτευμένων ο πάπας Αλέξανδρος Δ΄, που παραμένει στον θρόνο του Αγίου Πέτρου από το 1254 έως το 1261, ενώ η επίσημη εορτή του, στις 14 Φεβρουαρίου, είχε οριστεί κάμποσους αιώνες νωρίτερα από το πάπα Γελάσιο Α΄ μεταξύ 492 και 496. Φαίνεται ότι ο πάπας Αλέξανδρος Δ΄ στήριξε την απόφασή του αυτήν όχι, φυσικά, στο υποτιθέμενο ειδύλλιο Τζούλιας και Βαλεντίνου αλλά στη στάση που ο ιερέας Βαλεντίνος τηρούσε απέναντι στα νεαρά ζευγάρια των χριστιανών που ήθελαν να ενώσουν τις ζωές τους με τις ευλογίες της εκκλησίας. Ο Κλαύδιος ήταν εξαιρετικά ενοχλημένος από τις δραστηριότητες του ιερέα που τελούσε γάμους, «παράνομους» στα μάτια της πολιτικής εξουσίας, τοσούτω μάλλον πολλοί από τους νεαρούς δεν είχαν εκπληρώσει τις στρατιωτικές υποχρεώσεις τους και αυτό καθιστούσε τα πράγματα ακόμα πιο περίπλοκα για την πολιτεία. Κάπως έτσι ο Βαλεντίνος έγινε για τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία ο άγιος προστάτης των ερωτευμένων. Οι θρύλοι βέβαια και οι παραδόσεις δεν σταματούν εδώ, μέχρι και τα τριαντάφυλλα που προσφέρουν την ημέρα της εορτής του αγίου έχουν την εξήγησή τους! Μυθολογείται ότι ο Βαλεντίνος, που φημιζόταν για τις ειρηνοποιούς διαθέσεις του, άκουσε κάποια μέρα –την ώρα που έτυχε να ποτίζει τα τριαντάφυλλα του κήπου του– ένα ζευγάρι να μαλώνει πολύ έντονα. Αυτό τον στενοχώρησε αφάνταστα και αφού έκοψε ένα τριαντάφυλλο πλησίασε το ζευγάρι, τους πρόσφερε το λουλούδι και τους έδωσε συμβουλές, ευχές και ευλογίες. Φαίνεται πως όλα αυτά έπιασαν τόπο, γιατί λίγο καιρό αργότερα οι νέοι επέστρεψαν και ζήτησαν από τον άγιο να ευλογήσει τον γάμο τους. Ακόμα ένα θαύμα το οποίο πολύ θα θέλαμε να πιστέψουμε!
